K a t e d r a b i o l o g i e
H L A V O V Ý INDEX V E VZTAHU K V Y B R A N Ý M G E N E T I C K Ý M A R E G I O N Á L N Í M F A K T O R Ů M
D I P L O M O V Á P R Á C E
Knihovna JU - P F
3 1 1 5 1 7 1 5 3 C
V y p r a c o v a l a : L e n k a K i t t l e r o v á
V e d o u c ! d i p l o m o v é p r á c e : R N D r . J a r m i l a K o b z o v á , P h D .
D a t u m o d e v z d á n i : 2 . 1 2 . 2 0 0 5 1
K i t t l e r o v á L . : H l a v o v ý i n d e x v e v z t a h u k v y b r a n ý m g e n e t i c k ý m a r e g i o n á l n í m f a k t o r ů m .
D i p l o m o v á p r á c e , 2 0 0 5
V p r ů b ě h u d v o u l e t ( 2 0 0 3 - 2 0 0 5 ) j s e m p r o v á d ě l a a n t r o p o l o g l e k á m ě ř e n i v e d v o u k r a j i c h Č e s k é r e p u b l i k y
( J i h o č e s k ý , V y s o č i n a ) . M ě ř e n i b y l o u s k u t e č n ě n o t a k , a b y b y l i z a s t o u p e n i p r o b a n d i z r ů z n ě v e l k ý c h o b c i .
B y l o m ě ř e n o 5 t ě l e s n ý c h p a r a m e t r ů - t ě l e s n á v ý š k a , t ě l e s n á h m o t n o s t a 3 h l a v o v é r o z m ě r y ( n e j v ě t š i d é l k a h l a v y , n e j v ě t š i š i ř k a h l a v y , o b v o d h l a v y ) . S p o č í t á n b y l i n d e x n e j v ě t š i š i ř k y h l a v y a n e j v ě t š i d é l k y h l a v y ( i n d e x c e p h a l i c u s ) . C e l k e m b y l o v y š e t ř e n o 3 5 0 d ě t i ( 1 7 5 c h l a p c ů , 1 7 5 d i v e k ) v e v ě k u o d 4 d o 1 5 l e t a j e j i c h r o d i č ů . V ě k o v é k a t e g o r i e b y l y č l e n ě n y p o d l e d o p o r u č e n i S v ě t o v é z d r a v o t n i c k é o r g a n i z a c e . V ý s l e d k y b y l y p o r o v n á n y s n ě k t e r ý m i p ř e d c h o z í m i v ý z k u m y .
V ý s l e d k y j s o u z p r a c o v á n y b ě ž n ý m i s t a t i s t i c k ý m i m e t o d a m i a z p r o s t ř e d k o v á n y f o r m o u t a b u l e k a g r a f ů s d o p r o v o d n ý m t e x t e m . Ú d a j e j s o u p o r o v n á n y r e g i o n á l n ě , c h r o n o l o g i c k y i g e n e t i c k y . C i l e m b y l o z j i s t i t g e n e t i c k é v z t a h y h o d n o t i n d e x c e p h a l i c u s m e z i r o d i č i a d ě t m i , s l e d o v a t z á v i s l o s t h o d n o t i n d e x c e p h a l i c u s n a v e l i k o s t i o b c e a p o s t i h n o u t z m ě n y v p r o p o r c í c h h l a v y .
V e d o u c í d i p l o m o v é p r á c e : R N D r . J a r m i l a K o b z o v á , P h . D . K a t e d r a b i o l o g i e P F
v Č e s kých B u d ě j o v i c i c h
K i t t l e r o v á L . : I n d e x c e p h a l i c u s i n r e l a t i o n t o t h e s e l e c t e d g e n e t i c a l a n d r e g i o n a l f a c t o r s .
M a s t e r t h e s i s , 2 0 0 5
B e t w e e n y e a r s 2 0 0 3 - 2 0 0 5 a n a n t h r o p o l o g i c a l m e a s u r e m e n t s w a s i m p l e m e n t e d i n t w o r e g i o n s o f t h e C z e c h R e p u b l i c . T h e m e a s u r e m e n t s w a s o r g a n i s e d t o r e p r e s e n t p r o b a n d s f r o m d i f e r e n t b i g l o c a l i t y .
A t o t a l o f 5 s o m a t i c p a r a m e t e r s w e r e a s s e s s e d - b o d y h e i g h t , b o d y w e i g h t a n d 3 c e p h a l i c d i m e n s i o n s ( m a x i m u m h e a d l e n g t h , m a x i m u m h e a d w i d t h a n d h e a d c i r c u m f e r e n c e ) . I n d e x m a x i m u m h e a d l e n g t h a n d m a x i m u m h e a d w i d t h ( i n d e x c e p h a l i c u s ) w e r e c o m p u t e d . A t o t a l o f 3 5 0 c h i l d r e n ( 1 7 5 b o y s , 1 7 5 g i r l s )
f r o m 4 t o 1 5 y e a r s o f a g e a n d t h e i r p a r e n t s w e r e e x a m i n e d . T h e a g e g r o u p s w e r e c l a s s i f i e d a c c o r d i n g t o r e c o m m e n d a t i o n s o f WHO. T h e r e s u l t s w e r e c o n f r o n t e d w i t h s o m e p r e v i o u s a n t h r o p o l o g i c a l s u r v e y s .
T h e u s u a l s t a t i s t i c a l m e t h o d s w e r e u s e d f o r c r e a t i n g o f r e s u l t s f i l e . R e s u l t s a r e s h o w n i n t a b l e s a n d c h a r t s w i t h e x p l a i n i n g c o m m e n t s . A l l d a t a a r e c o m p a r e d i n r e g i o n a l , c h r o n o l o g i c a l a n d g e n e t i c a l w a y . T o o b j e k t i v e o f t h e m e a s u r e m e n t s w a s t o f i n d g e n e t i c a l r e l a t i o n s f o r w o r t h s i n d e x c e p h a l i c u s b e t w e e n p a r e n t s a n d t h e i r c h i l d r e n , t o w a t c h t h e d e p e n d e n c e f o r w o r t h s i n d e x c e p h a l i c u s o n a r e a o f l o c a l i t y a n d t o r e c o r d c h a n g e s i n c e p h a l i c p r o p o r t i o n s .
S u p e r v i s o r o f m a s t e r t h e s i s : R N D r . J a r m i l a K o b z o v á , P h . D .
D e p a r t m e n t o f b i o l o g y , F a c u l t y o f E d u c a t i o n
i n Č e s k é B u d ě j o v i c e
z p r a c o v a l a s a m o s t a t n ě n a z á k l a d ě u v e d e n é l i t e r a t u r y a p o d v e d e n í m v e d o u c í d i p l o m o v é p r á c e R N D r . J a r m i l y K o b z o v á , PhD.
V Č e s k ý c h B u d ě j o v i c i c h d n e 2 . 1 2 . 2 0 0 5
z a o d b o r n é v e d e n i , p o m o c a r a d y p ř i d i p l o m o v é p r á c e .
z p r a c o v á v á n i t é t o
2 . P Ř E H L E D L I T E R A T U R Y 3 3 . S L E D O V A N Ý S O U B O R A M E T O D I K A
3 . 1 . P o p i s s l e d o v a n é h o s o u b o r u 7
3 . 2 . M e t o d i k a 9 3 . 3 . S t a t i s t i c k é z p r a c o v á n i 1 3
4. V Ý S L E D K Y A D I S K U Z E
4 . 1 . S e z n a m s r o v n á v a c í l i t e r a t u r y 17
4 . 2 . T ě l e s n é r o z m ě r y u d ě t i 18
4 . 2 . 1 . T ě l e s n á v ý š k a 18 4 . 2 . 2 . T ě l e s n á h m o t n o s t 1 9 4 . 2 . 3 . N e j v ě t š i d é l k a h l a v y ( G - OP) 2 0
4 . 2 . 4 . N e j v ě t š i š i ř k a h l a v y ( E U - E U ) 2 2
4 . 2 . 5 . O b v o d h l a v y 2 3 4 . 3 . I n d e x c e p h a l i c u s 2 6
4 . 3 . 1 . P o h l a v n í o d l i š n o s t i , k a t e g o r i e u d ě t i 2 6
4 . 3 . 2 . 1 0 v e v z t a h u k v e l i k o s t i o b c e 30
4 . 3 . 3 . I C u r o d i č ů 3 2 4 . 3 . 4 . I C u d ě t i v z h l e d e m k r e g i o n u 34
4 . 4 . T ě l e s n é r o z m ě r y r o d i č ů 3 5 4 . 5 . T ě s n o s t v z t a h ů p r o i n d e x c e p h a l i c u s 37
4 . 5 . 1 . V z t a h r o d i č e - d i t ě 37 4 . 5 . 2 . V z t a h d i t ě - s o u r o z e n e c 38
5. Z Á V Ě R 40 6. L I T E R A T U R A 4 7
7. SEZNAM P Ř Í L O H 50
8. P Ř Í L O H Y 54
1 . Ú V O D
R ů s t j e j e d n i m z n e j v ý z n a m n ě j š i c h p r o j e v ů ž i v o t a k a ž d é h o j e d i n c e , p ř i k t e r é m p r o b í h á mnoho v ý r a z n ý c h z m ě n . Z e j m é n a d ě t s k ý o r g a n i s m u s j e c i t l i v ý n a v l i v y a z m ě n y p r o s t ř e d í . T y t o v l i v y s e p r o j e v u j i m o d i f i k a c í v y j á d ř e n i g e n e t i c k ý c h p ř e d p o k l a d ů .
V d ů s l e d k u m ě n í c í c h s e s o c i á l n í c h a k u l t u r n í c h p o d m í n e k , v ý ž i v y a z d r a v o t n í p é č e , p ů s o b e n í g e n e t i c k ý c h f a k t o r ů d o c h á z í
k v ý r a z n ý m z m ě n á m v t ě l e s n ě s t a v b ě j e d i n c ů .
P r o v á d ě j i s e č e t n á a n t r o p o m e t r i c k á m ě ř e n i s l o u ž í c í k n e j r ů z n ě j ším ú č e l ů m . J e j i c h v ý s l e d k ů v y u ž i v a j i n e j e n l é k a ř i , a l e i u č i t e l é , v ý r o b c i o d ě v ů n e b o n á b y t k u . D í k y n i m z í s k á v á m e p ř e d s t a v u o z m ě n á c h a t r e n d e c h v r ů s t u , d á l e j s o u z d r o j em p o z n a t k ů o z d r a v o t n í m s t a v u j e d i n c ů .
I v Č e s k é r e p u b l i c e m a j i a n t r o p o l o g i c k é v ý z k u m y d l o u h o l e t o u t r a d i c i . P r v n í c e l o s t á t n í a n t r o p o l o g i c k ý v ý z k u m d ě t í a m l á d e ž e p r o b ě h l r o k u 1 9 5 1 ( z o r g a n i z o v a l j e j p r o f .
F e t t e r ) a j e o p a k o v á n v ž d y p o d e s e t i l e t e c h .
V p r ů b ě h u d v o u l e t j s e m p r o v á d ě l a m ě ř e n i v y b r a n ý c h h l a v o v ý c h r o z m ě r ů , t ě l e s n é v ý š k y a h m o t n o s t i u d ě t í v e v ě k u o d 4 d o 1 5 l e t a u j e j i c h r o d i č ů . M ě ř e n o b y l o c e l k e m 3 5 0 d ě t i a j e j i c h r o d i č ů . N a m ě ř e n é h o d n o t y j s e m s t a t i s t i c k y z p r a c o v a l a a t a k é p r o v e d l a s r o v n á n i v ý s l e d k ů s ú d a j i v p ř í s l u š n é l i t e r a t u ř e s c í l e m o d h a l i t p ř í p a d n ý t r e n d v r ů s t u h l a v o v ý c h r o z m ě r ů a g e n e t i c k é v z t a h y m e z i r o d i č i a j e j i c h d ě t m i .
V t é t o p r á c i u v á d í m v ý s l e d k y m ě ř e n í t ě l e s n é v ý š k y , t ě l e s n é h m o t n o s t i , tři h l a v o v ý c h r o z m ě r ů - d é l k a h l a v y , š i ř k a h l a v y , o b v o d h l a v y , a h o d n o t y v y p o č t e n é h o h l a v o v é h o i n d e x u . M ě ř e n i j s e m p r o v á d ě l a p o d v e d e n í m R N D r . J . K o b z o v é , PhD.
v o b d o b i o d l e d n a 2 0 0 3 d o ř í j n a 2 0 0 5 a svá m ě ř e n í j s e m
d o p l n i l a h o d n o t a m i n a m ě ř e n ý m i s t u d e n t y P e d a g o g i c k é f a k u l t y , k t e r é z í s k a l i v r á m c i s v ý c h s e m i n á r n í c h p r á c i .
C í l e m p r á c e j e :
1 . P ř e d l o ž i t v ý s l e d k y z í s k a n é z p r a c o v á n í m n a m ě ř e n ý c h h o d n o t t ě c h t o a n t r o p o m e t r i c k ý c h c h a r a k t e r i s t i k : t ě l e s n á v ý š k a , t ě l e s n á h m o t n o s t , n e j v ě t š i d é l k a h l a v y , n e j v ě t š i š í ř k a h l a v y , o b v o d h l a v y , i n d e x c e p h a l i c u s .
2. S l e d o v a t g e n e t i c k é v z t a h y h l a v o v é h o i n d e x u m e z i r o d i č i a d ě t m i a p ř í p a d n é z m ě n y h l a v o v é h o i n d e x u v s o u v i s l o s t i s v e l i k o s t i l o k a l i t y a r e g i o n e m .
3. P o r o v n a t v ý s l e d k y s ú d a j i v p ř í s l u š n é l i t e r a t u ř e .
4. V y v o d i t z á v ě r y , v y s l e d o v a t n o v é t r e n d y v e v ý v o j i h l a v o v ý c h r o z m ě r ů - p ř e d p o k l á d a n ý m t r e n d e m b y l t r e n d d e b r a c h y c e p h a l i z a c e u d ě t i .
2. P Ř E H L E D L I T E R A T U R Y
R ů s t e m a v ý v o j em j e d i n c e s e z a b ý v á a n t r o p o l o g i e . Se s k u t e č n ý m i v ě d e c k ý m i p o z n a t k y z a n t r o p o l o g i e s e m ů ž e m e s e t k a t j i ž v 1 7 . s t o l e t í . K p r o h l u b o v á n i o b o r u , k t e r ý s e z a b ý v á m ě ř e n í m m e t r i c k ý c h z n a k ů - a n t r o p o m e t r i i - d o c h á z í p o z d ě j i , v d o b ě , k d y n o v ě v z n i k l é a n t r o p o l o g i c k é o t á z k y v y ž a d u j í k e s v é m u ř e š e n i v e l k é m n o ž s t v í f a k t o l o g i c k é h o m a t e r i á l u . Na j e j i r o z v o j m ě l n e j v ě t š i v l i v a n t r o p o l o g P a u l B r o c a ( F E T T E R , 1 9 6 7 ) .
P r o c e s r ů s t u j e p o d m í n ě n v n i t ř n í m i f a k t o r y (dědičné v l o h y , n e r v o v á s o u s t a v a , s y s t é m žláz s v n i t ř n í s e k r e c i ) a v n ě j š i m l ž i v o t n í m i p o d m í n k a m i (výživa a t a k z v a n é s o c i á l n í p r o s t ř e d í d í t ě t e ) . V n i t ř n í i v n ě j š í p ů s o b e n í s e o b v y k l e u p l a t ň u j e s o u č a s n ě , t o z n a m e n á v z á j e m n o u i n t e r a k c i . S t u d i e m v ý v o j o v ý c h z á k o n i t o s t i s e d o š l o k d ů l e ž i t é m u p o z n a t k u o n e r o v n o m ě r n o s t i v ý v o j e . T o z n a m e n á , že v š e c h n y o r g á n y s e n e v y v í j e j i s t e j ně r y c h l e , n e b o ť p l a t i p r a v i d l o p e r i o d i c i t y a a l t e r n a c e . V r á m c i p e r i o d i c i t y s e u p l a t ň u j e a k c e l e r a c e a v r á m c i a l t e r n a c e z m ě n a p r o p o r c i . O b d o b i , k d y s e růst z r y c h l u j e ( a k c e l e r a c e ) , o z n a č u j e m e j a k o r ů s t o v é v l n y . D o c h á z í k v z á j e m n é m u s t ř í d á n í ( a l t e r n a c e ) p ř i v ý v o j i o r g á n ů n e b o j e j i c h č á s t i . B ě h e m v ý v o j e s e m ě n í v z á j e m n ý p o m ě r v e l k o s t i j e d n o t l i v ý c h č á s t i t ě l a ( p r o p o r c e ) a s t ř í d a j í s e o b d o b í š t i h l o s t i a o b d o b i t ě l e s n é p l n o s t i .
U s o u č a s n é p o p u l a c e l z e s l e d o v a t v ý v o j o v é z m ě n y , ke k t e r ý m d o c h á z e l o v p r ů b ě h u c e l é f y l o g e n e z e . T y t o změny p o k r a č u j i i v s o u č a s n o s t i a p o č í t á s e s n i m i t a k é v b u d o u c n o s t i . U d n e š n í p o p u l a c e s e j e d n á p ř e d e v š í m o z k r a c o v á n í h l a v y ( d e b r a c h y c e f a l i z a c e ) , o z m e n š o v á n i c h r u p u , o z v ě t š o v á n í p r ů m ě r n é t ě l e s n é v ý š k y i h m o t n o s t i p ř e d e v š í m u dětí a m l á d e ž e ( K L E M E N T A , 1 9 8 1 ) .
T v a r l e b k y j a k o c e l k u z á v i s í n a ř a d ě f a k t o r ů . T v a r n e u r o c r a n i a z á v i s í h l a v n ě n a r o z v o j i m o z k u .
T v a r l e b k y s e l i š í d l e s t a d i a r ů s t u , o s i f i k a c e , a l e i i n d i v i d u á l n ě - p o d l e p o p u l a c i , r a s o v ý c h t y p ů , p o h l a v í . I n d i v i d u á l n í r o z d í l y l z e v y s t i h n o u t z a v e d e n í m k o n v e n č n ě u s t á l e n ý c h r o z m ě r ů a j e j i c h v z t a h ů (indexů) ( Č I H Á K , 1 9 8 7 ) .
Na l e b c e ( c r a n i u m ) r o z l i š u j eme v ě t š í m o z k o v o u č á s t ( n e u r o c r a n i u m ) a m e n š í o b l i č e j o v o u č á s t ( s p l a n c h n o c r a n i u m ) .
D ě t s k á l e b k a s e o d l e b k y d o s p ě l é h o l i š í p r o p o r c e m i a s t a v e m v ý v i n u c h r u p u . N o v o r o z e n e c m á r e l a t i v n é m a l o u o b l i č e j o v o u č á s t ( n e j s o u v y t v o ř e n y d á s ň o v é v ý b ě ž k y č e l i s t i , z u b y a v e d l e j š í d u t i n y n o s n í ) .
D y n a m i k a r ů s t u m o z k o v é č á s t i j e v p r e n a t á l n í m v ě k u v ě t š í n e ž d y n a m i k a r ů s t u č á s t i o b l i č e j o v é . O b v o d h l a v y d o n o š e n é h o n o v o r o z e n c e m ě ř i 34 cm. P o s t n a t á l n í růst k o s t i k l e n b y l e b n i u m o ž ň u j i v a z i v o v é p á s k y a l u p í n k y ( f o n t i c u l y ) . P o s l e d n í l u p í n e k m i z í a s i v 1 8 . m é s í c i .
B ě h e m p r v n í h o r o k u ž i v o t a s e v ý r a z n ě z v ě t š í m o z k o v á č á s t . O b v o d h l a v y v p r v n í m r o c e m ě ř i p r ů m ě r n ě 4 6 cm. R ů s t o v é t e m p o j e p o m ě r n ě v e l k é j e š t ě a s i d o tří l e t , k d y o b v o d h l a v y d o s á h n e a s i 4 9 cm. P o z d ě j i s e růst z v o l ň u j e , p r o t o ž e již v d ě t s t v í s e m o z e k p ř i b l i ž u j e v e l i k o s t í s v é m u d e f i n i t i v n í m u t v a r u . V p ě t i l e t e c h j e o b v o d h l a v y p r ů m ě r n ě 50 cm a v d o s p ě l o s t i a s i 5 5 cm.
Na l e b c e s e p r o j e v u j í i p o h l a v n í r o z d í l y , m u ž s k á l e b k a j e v ě t š í a t ě ž š í , m á z ř e t e l n ě v y v i n u t ý t ý l n i h r b o l . Č e l n í k o s t u m u ž s ké l e b k y j e n a d k o ř e n e m n o s u v í c e v y k l e n u t a d o p ř e d u n e ž u ž e n , t o t o v y k l e n u t i o z n a č u j eme j a k o b o d g l a b e l l a ( K N U B M A N N , 1 9 8 8 ) .
V l e t e c h 1 9 9 5 a 1 9 9 6 b y l p r o v e d e n r o z s á h l ý t r a n s v e r z á l n í a n t r o p o l o g i c k ý v ý z k u m , k t e r ý p r o b ě h l v e v š e c h k r a j i c h Č e s k é r e p u b l i k y . V ý z k u m b y l z a m ě ř e n p ř e d e v š í m n a s l e d o v á n í r o z m ě r ů
h l a v y . Z a n a l ý z y z a m ě ř e n é n a z m ě n y z á k l a d n í c h r o z m ě r ů h l a v y a j e j i c h p r o p o r c í (zabývá s e t e d y n e j v ě t š i š í ř k o u a n e j v ě t š i d é l k o u h l a v y a i n d e x e m c e p h a l i c u s ) v y p l ý v á j a s n é z u ž o v á n i a z á r o v e ň p r o d l u ž o v á n i h l a v y , p r o j e v u j e s e s e k u l á r n í d e b r a c h y c e f a l l z a č n i t r e n d . S e z v y š u j i c í m s e p o č t e m o b y v a t e l v l o k a l i t ě , v e k t e r é d í t ě ž i j e , s e z v y š u j e p r ů m ě r n á d é l k a h l a v y u o b o u p o h l a v í . U n e j v ě t š i š i ř k y h l a v y j e t r e n d o p a č n ý - č i m v í c e o b y v a t e l , t i m n i ž š í p r ů m ě r n é h o d n o t y š i ř k y h l a v y .
H o d n o t y i n d e x u c e p h a l i c u s s e s v ě k e m t é m ě ř n e m ě n í . B y l y p r o k á z á n y v ý z n a m n é r o z d í l y v z h l e d e m k v e l i k o s t i o b c e , v y š š í c h h o d n o t d o s a h u j i j e d i n c i z o b c í , k d e p o č e t o b y v a t e l n e p ř e s a h u j e 2 0 0 0 . Z á r o v e ň a n a l ý z a u k á z a l a , že d o c h á z í k p o s t u p n é m u s n i ž o v á n i h o d n o t i n d e x u c e p h a l i c u s b ě h e m p o s l e d n í c h 40 l e t a t o u v š e c h s l e d o v a n ý c h v ě k o v ý c h k a t e g o r i í u o b o u p o h l a v í (BLÁHA, V I G N E R O V Á , P A U L O V Á , 2 0 0 0 ) .
P o r o v n á n í m z á k l a d n í c h z n a k ů n e u r o k r a n i a č e s k ý c h d ě t í s e s t a r š í m i ú d a j i j e p a t r n é j e h o m a l é p r o d l o u ž e n i ( g - o p ) a z v ě t š e n í o b v o d u (přes b o d y g a o p ) , a l e z ř e t e l n é z ú ž e n i
( e u - e u ) . D ů s l e d k e m j s o u u s o u č a s n ý c h d ě t í v p r ů m ě r u n i ž š í h o d n o t y i n d e x c e p h a l i c u s a t e d y r e l a t i v n ě d e l š í n e u r o k r a n i a n e ž d ř i v é . U v e d e n é r o z d í l y v r ů s t u n e u r o k r a n i a v y ú s ť u j i v o b e c n ý z á v ě r o z m ě n ě t r e n d u v e v ý v o j i t v a r u n e u r o k r a n i a n a š i d ě t s k é p o p u l a c e v e s m y s l u d e b r a c h y c e p h a l i z a c e (HAJNIŠ, 1 9 8 9 ) .
Z e s r o v n á n i s č e s k o b u d ě j o v i c k ý m s o u b o r e m d ě t i s t e j n é h o v ě k u z r , 1 9 6 8 - 6 9 i s j i n ý m i s o u b o r y z Č e s k é r e p u b l i k y z l e t 7 0 . a 8 0 . j e p a t r n é p ů s o b e n i s e k u l á r n í c h t r e n d ů . N e d o š l o k v ý r a z n ý m z m ě n á m v e v e l i k o s t i o b v o d u h l a v y , a v š a k s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ě s e z v ě t š i l a d é l k a m o z k o v n y a d o š l o k v ý r a z n é m u a s t a t i s t i c k y v y s o c e v ý z n a m n é m u z m e n š e n i š í ř k y m o z k o v n y , a t o v e v š e c h v ě k o v ý c h s k u p i n á c h u o b o u p o h l a v í
(KOBZOVÁ, 2 0 0 1 } .
G e n e t i k a č l o v ě k a s e ř í d í o b e c n ě p l a t n ý m i g e n e t i c k ý m i z á k o n y , o d l i š u j e s e j e n m e t o d i c k ý m i p o s t u p y . D ě d i č n o s t č l o v ě k a n e l z e z k o u m a t n e j o b e c n ě j ší e x p e r i m e n t á l n í m e t o d o u - p o k u s n ý m k ř í ž e n í m { h y b r i d i z a c í ) . M i s t o e x p e r i m e n t á l n í c h m e t o d s e t e d y p o u ž í v á j í h l a v n ě m e t o d y p o z o r o v á c i . S l e d u j i s e , p o p i s u j i a s t a t i s t i c k y v y h o d n o c u j i f e n o t y p o v é z n a k y o s o b , v y b r a n ý c h p o d l e u r č i t é h o s y s t é m u {JELÍNEK, 2 0 0 3 ) .
P o t o m c i v š e c h ž i v ý c h o r g a n i s m ů s e p o d o b a j i s v ý m r o d i č ů m . T u t o z á k l a d n í v l a s t n o s t v š e h o ž i v é h o o z n a č u j e m e j a k o d ě d i č n o s t . P o d o b n o s t p o t o m k ů s r o d i č i n e n i ú p l n á . Mohou s e l i š i t v m o r f o l o g i e k ý c h i f u n k č n í c h z n a c í c h . T u t o v l a s t n o s t o z n a č u j eme j a k o p r o m ě n l i v o s t ( v a r i a b i l i t a ) . D ě d i č n o s t a p r o m ě n l i v o s t j s o u d v ě n e o d d ě l i t e l n é v l a s t n o s t i t é h o ž j e v u a s t u d u j e j e v ě d a o d ě d i č n o s t i - g e n e t i k a . Z a k l a d a t e l e m g e n e t i k y j e J . G. M e n d e l ( 1 8 2 2 - 1 8 8 4 ) , k t e r ý p r v n i p o p s a l z á k o n i t o s t i p ř e n o s u d ě d i č n ý c h v l o h ( D Y L E V S K Ý , T R O J A N , 1 9 9 0 ) .
3. S L E D O V A N Ý SOUBOR A METODIKA
3 . 1 . P O P I S S L E D O V A N É H O SOUBORU
M ě ř e n í p r o b í h a l o v e d v o u k r a j i c h , v J i h o č e s k é m a v k r a j i V y s o č i n a , k o n k r é t n ě s e j e d n a l o o b ý v a l é o k r e s y J i n d ř i c h ů v H r a d e c , Č e s k é B u d ě j o v i c e a J i h l a v a . V o k r e s e J i h l a v a b y l o z m ě ř e n o 2 0 9 d ě t i , z t o h o 1 0 7 c h l a p c ů a 1 0 2 d í v e k , v o k r e s e J i n d ř i c h ů v H r a d e c p a k 4 9 d ě t í - 18 c h l a p c ů a 3 1 d i v e k a v o k r e s e Č. B u d ě j o v i c e 92 d ě t i , z t o h o 5 0 c h l a p c ů a 4 2 d i v e k .
V ý b ě r l o k a l i t b y l u s k u t e č n ě n t a k , a b y b y l i z a s t o u p e n i p r o b a n d i z v e n k o v a { o b c e d o 2 0 0 0 o b y v a t e l ) , z e s t ř e d n ě v e l k ý c h o b c í ( v i c e n e ž 2 0 0 0 a m é n ě n e ž 1 0 0 0 0 o b y v a t e l ) , z m ě s t { v i c e n e ž 1 0 0 0 0 a m é n ě n e ž 1 0 0 0 0 0 o b y v a t e l ) a z v e l k o m ě s t ( v i c e n e ž 1 0 0 0 0 0 o b y v a t e l ) . Z a s t o u p e n í d ě t í v k a t e g o r i í c h d l e v e 1 1 k o s t i o b c e j e u v e d e n o v p ř í l o z e v t a b u l c e č i s l o 1 .
Z m ě ř e n o b y l o c e l k e m 3 5 0 d ě t í a j e j i c h s o u r o z e n c ů , z t o h o 1 7 5 c h l a p c ů a 1 7 5 d i v e k , z m ě ř e n i b y l i t a k é r o d i č e d ě t i . Z á k l a d v z o r k u t v o ř i 2 3 8 d ě t i v e v ě k u o d 6 do 14 l e t ,
z t o h o p o l o v i n a c h l a p c ů a p o l o v i n a d í v e k , u n i c h ž j s o u z m ě ř e n i t a k é o b a r o d i č e . Z b y t e k v z o r k u z a h r n u j e 38 d ě t i v e v ě k u 4, 5 a 1 5 l e t , u n i c h ž j s o u z m ě ř e n i t a k é o b a r o d i č e a 74 d ě t í v e v ě k u 4 - 1 5 l e t , u k t e r ý c h j e z m ě ř e n a l e s p o ň j e d e n r o d i č .
N á s l e d u j í c í t a b u l k a u v á d i z a s t o u p e n í p r o b a n d ů v j e d n o t l i v ý c h v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h :
4,00 - 4,99 7 7
5,00 - 5,99 10 10
6,00 - 6,99 63 6 3
7.00 - 7.99 20 20
8,00-8.99 15 15
9,00 - 9,99 13 14
10,00-10,99 12 12
11,00-11,99 9 9
12,00-12,99 10 10
13,00-13,99 5 5
14,00-14,99 4 3
15.00-15.99 7 7
R o d i č e
věk (roky) muži ženy
< 25,00 2 2
25,00 - 34,99 78 162 35,00 - 44,99 100 71 45,00 - 54,99 15 6
P o u ž i t é č l e n ě n í v ě k o v ý c h k a t e g o r i í j e v y t v o ř e n o p o d l e S v ě t o v é z d r a v o t n i c k é o r g a n i z a c e (WHO). T o z n a m e n á , že d o k a t e g o r i e t ř í l e t ý c h s p a d a j í d ě t i v e v ě k u 3 , 0 0 - 3 , 9 9 l e t , d o k a t e g o r i e č t y ř l e t ý c h d ě t i v e v ě k u 4 , 0 0 - 4 , 9 9 l e t a t d . V ý p o č e t s t á ř í d ě t í i r o d i č ů j e p r o v e d e n d l e d a t a n a r o z e n í a d a t a š e t ř e n i . V p ř í l o z e j s o u t a b u l k y u d á v a j í c í h o d n o t y p r ů m ě r n é h o v ě k u p r o b a n d ů - d ě t i - v j e d n o t l i v ý c h v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h ( t a b u l k y 2 a , 2 b ) .
3 . 2 . M E T O D I K A
A n t r o p o l o g i c k á m ě ř e n í p r o b í h a l a p r ů b ě ž n ě o d l e d n a 2 0 0 3 d o ř í j n a 2 0 0 5 . M ě ř e n í j s e m p r o v á d ě l a v m a t e ř s k ý c h š k o l á c h , v d o m á c n o s t e c h r o d i n n ý c h p ř í s l u š n í k ů , z n á m ý c h a p ř á t e l , n a c v i č e n í c h r o d i č ů s d ě t m i . D á l e j s e m p o u ž i l a d a t a z í s k a n á s t u d e n t y J i h o č e s k é u n i v e r z i t y , k t e r á m i z p r o s t ř e d k o v a l a p a n i R N D r , K o b z o v á . V š e c h n a m ě ř e n i b y l a p r o v á d ě n a s e s o u h l a s e m r o d i č ů , b y l a n a p r o s t o a n o n y m n í , n e b y l a z j i š ť o v á n a j m é n a a n i a d r e s y p r o b a n d ů .
Do z á z n a m n í c h l i s t ů j s e m z a p i s o v a l a d a t a n a r o z e n i r o d i č ů i d ě t í , d a t u m š e t ř e n i , p o č e t o b y v a t e l o b c e v e k t e r é p r o b a n d i ž i j i , o k r e s a d á l e p a k n a m ě ř e n é a n t r o p o l o g i c k é c h a r a k t e r i s t i k y ( t ě l e s n á v ý š k a , h m o t n o s t , d é l k a h l a v y , š í ř k a h l a v y a o b v o d h l a v y ) .
P o t ř e b n é m ě ř i c i t e c h n i k y j s e m s i o s v o j i l a p ř e d v l a s t n í m v ý z k u m e m p o d o d b o r n ý m v e d e n í m v e d o u c í d i p l o m o v é p r á c e a n a p r o c v i č e n i j e p r a k t i k o v a l a n a d o b r o v o l n i c í c h z řad k o l e g ů a r o d i n n ý c h p ř í s l u š n í k ů .
M ě ř e n í p r o b í h a l a p o d l e a n t r o p o m e t r i c k ý c h m e t o d o l o g i c k ý c h p r a v i d e l , a l e p ř e v á ž n ě v o d p o l e d n í c h a v e č e r n í c h h o d i n á c h p o s k o n č e n i v ý u k y v m a t e ř s k é š k o l e , u k o n č e n i c v i č e n i a d l e d o h o d y s r o d i č i .
P r o b a n d i b y l i m ě ř e n i j e d n o t l i v ě , p ř í t o m n i b y l i v ž d y p o u z e r o d i n n í p ř í s l u š n i c i . P r o b a n d i b y l i m ě ř e n i b e z o b u v i , o b l e č e n í , p r o t o j s e m p ř i z j i š ť o v á n i v á h y v ž d y o d e č í t a l a 0,5 - 1 k g d l e m n o ž s t v í o b l e č e n í , k t e r é m ě l i p r o b a n d i n a s o b ě . N a m ě ř e n é h o d n o t y j s e m o s o b n ě z a p i s o v a l a d o z á z n a m n í c h l i s t ů , k t e r é j s e m s i d l e p o k y n ů R N D r . K o b z o v é s e s t a v i l a .
P r o r o z d ě l e n i p r o b a n d ů d o k a t e g o r i i p o d l e h o d n o t i n d e x c e p h a l i c u s b y l o p o u ž i t o č l e n ě n i p o d l e S a l l e r a u v e d e n é v p ř í l o z e v t a b u l c e č i s l o 3 . P r o d í v k y j s o u k a t e g o r i e p o s u n u t é o j e d n u j e d n o t k u v ý š e .
Při m ě ř e n i t ě l e s n é v ý š k y a h l a v o v ý c h r o z m ě r ů j s e m v y u ž i l a t y t o k r a n i o m e t r i c k é b o d y :
E u r y o n ( e u ) - b o d l e ž í c í n a h l a v ě n e j v í c e l a t e r á l n ě . J e h o u m í s t ě n i z á v i s í n a j e j ím t v a r u . L e ž í b u ď n a t e m e n n í k o s t i n e b o n a h o r n í č á s t i s p á n k o v é k o s t i . M ů ž e b ý t s t a n o v e n p o u z e p ř i m ě ř e n í n e j v ě t š i š i ř k y m o z k o v n y .
G l a b e l l a ( g ) - i n d i v i d u á l n ě s i l n ě z v ý š e n é m i s t o n a d o l n í m o k r a j i č e l n í k o s t i , k t e r é j e v m e d i á n n í r o v i n ě p o l o ž e n o n a d n o s n í m k o ř e n e m ( s u t u r a f r o n t o n a s a l i s ) m e z i n a d o b o č n i m i o b l o u k y . J a k o v ý c h o z í m í s t o m ě ř e n í s l o u ž í b o d , k t e r ý v m e d i á n n i
r o v i n ě v y s t u p u j e n e j v í c e d o p ř e d u . G l a b e l l a m ů ž e l e ž e t v e v k l e s l i n ě m e z i o b ě m a n a d o b o č n i m i o b l o u k y .
O p i s t h o k r a n i o n ( o p ) - v m e d i á n n i r o v i n ě n e j v í c e d o z a d u p o l o ž e n ý b o d n a h l a v ě , j e n e j v í c v z d á l e n o d b o d u g l a b e l l a . V ě t š i n o u p a d á n a h o r n i š u p i n u t ý l n i k o s t i . J e h o u r č e n í j e m o ž n é p o u z e p ř i m ě ř e n í d é l k y l e b k y .
V e r t e x ( v ) - n e j v y š š í b o d n a t e m e n i h l a v y .
Při v ý z k u m u j s e m p o u ž i l a t y t o s o m a t i c k é c h a r a k t e r i s t i k y :
T ě l e s n á v ý š k a - v e r t i k á l n í v z d á l e n o s t b o d u v e r t e x o d p o d l o ž k y , k z m ě ř e n i b y l p o u ž i t p a p í r o v ý m ě ř i c i p á s {přesnost 1 c m ) .
Při m ě ř e n i s t o j i p r o b a n d n a r o v n é p o d l o ž c e , r o v n o m ě r n ě n a o b o u n o h á c h s p a t a m i a š p i č k a m i u s e b e , p a ž e v o l n ě p o d é l t ě l a . D í v á s e p ř e d s e b e , p a t y , h ý ž d ě a l o p a t k y s e d o t ý k a j í s t ě n y .
T ě l e s n á h m o t n o s t - k z j i š t ě n i b y l a p o u ž i t a k o n t r o l o v a n á p ř e n o s n á o s o b n í v á h a (přesnost 0,5
k g ) . P r o b a n d n a v á z e s t o j í r o v n o m ě r n ě n a o b o u n o h á c h , p a ž e v o l n ě p o d é l t ě l a .
N e j v ě t š i d é l k a h l a v y ( g - o p ) - z v a n á t é ž g l a b e l á r n í d é l k a , j e p ř í m á v z d á l e n o s t b o d u g l a b e l l a o d b o d u o p i s t h o k r a n i o n .
M ě ř e n o p o m o c í k e f a l o m e t r u (přesnost 0 , 1 c m ) .
R a m e n o k e f a l o m e t r u d r ž í m e p e v n ě n a b o d u g l a b e l l a , d r u h ý m r a m e n e m p ř e j í ž d í m e t ý l n i p a r t i i h l a v y v m e d i á n n í r o v i n ě d o z j i š t ě n i n e j v ě t š í h o r o z p ě t í .
N e j v ě t š i š i ř k a h l a v y ( e u - e u ) - p ř í m á v z d á l e n o s t m e z i p r a v ý m a l e v ý m b o d e m e u r y o n .
M ě ř e n o p o m o c í k e f a l o m e t r u (přesnost 0 , 1 c m ) .
O b ě m a r a m e n y k e f a l o m e t r u p ř e j 1 ž d í m e j e m n ě p o o b o u s t r a n á c h h l a v y d o z j i š t ě n i n e j v ě t š i š í ř k y . S p o j n i c e o b o u k o n c ů m ě ř i d l a m u s l b ý t k o l m á n a s a g i t á l n í r o v i n u .
O b v o d h l a v y - o b v o d m ě ř e n ý p ř e s b o d y g l a b e l l a a o p i s t h o k r a n i o n p o m o c i p á s o v é m í r y
(přesnost 0 , 1 c m ) . P á s o v á m i r a p ř i l é h á t ě s n ě k h l a v ě a j e p o o b o u s t r a n á c h h l a v y s t e j n ě v y s o k o .
S p o j n i c e b o d ů g l a b e l l a a o p i s t h o k r a n i o n j e s a g l t á l n i m
p r ů m ě r e m m ě ř e n é h o o b v o d u .
Z v ý š e u v e d e n ý c h h l a v o v ý c h r o z m ě r ů b y l v y p o č t e n t e n t o I n d e x :
I n d e x c e p h a l i c u s ( d é l k o š í ř k o v ý I n d e x h l a v y )
v y j a d ř u j e p o m ě r m a x i m á l n í š i ř k y m o z k o v n y k m a x i m á l n í d é l c e m o z k o v n y .
- u m o ž ň u j e k l a s i f i k a c i j e d i n c ů p o d l e t v a r u h l a v y
I C = (šířka m o z k o v n y / d é l k a m o z k o v n y ) x 1 0 0
3 . 3 . S T A T I S T I C K É Z P R A C O V Á N Í
N a m ě ř e n é h o d n o t y r o z m ě r ů b y l y s t a t i s t i c k y z p r a c o v á n y p o m o c i p o č í t a č o v é h o p r o g r a m u E x c e l 2 0 0 0 a p r o g r a m u t - t e s t .
V ý s l e d k y j s o u z a z n a m e n á n y f o r m o u t a b u l e k a g r a f ů p r o j e d n o t l l v é r o z m ě r y a I n d e x . K r o m ě n i c h j s o u p r o p o r o v n á n i z í s k a n ý c h h o d n o t u v e d e n y t a k é t a b u l k y s r o v n á v a c í s h o d n o t a m i n ě k t e r ý c h p ř e d c h o z í c h a n t r o p o l o g i c k ý c h v ý z k u m ů .
V r á m c i z p r a c o v á n i b y l y v y p o č t e n y n á s l e d u j í c í s t a t i s t i c k é c h a r a k t e r i s t i k y s o u b o r u :
n č e t n o s t s o u b o r u X a r i t m e t i c k ý p r ů m ě r s s m ě r o d a t n á o d c h y l k a
v
v a r i a č n í k o e f i c i e n t m i n m i n i m á l n í h o d n o t a z n a k u m a x m a x i m á l n í h o d n o t a z n a k uP p e r c e n t i l
r k o r e l a č n í k o e f i c i e n t
Č e t n o s t souboru n
- p o č e t p o z o r o v a n ý c h p ř í p a d ů
Aritmetický průměr x
s o u č e t n a m ě ř e n ý c h h o d n o t z n a k u d ě l e n ý p o č t e m n a m ě ř e n ý c h h o d n o t .
n
x i . . . h o d n o t a z n a k u u p r v é h o p r o b a n d a
X 2 . . . h o d n o t a z n a k u
u d r u h é h o p r o b a n d a Xn...hodnota z n a k u
u n - t é h o p r o b a n d a
Směrodatná odchylka s
- d r u h á o d m o c n i n a r o z p t y l u ( s ^ ) .
- z á k l a d n í c h a r a k t é r I s t 1 k a v a r i a b i l i t y . - m í r o u r o z p t y l u s l e d o v a n é h o s o u b o r u .
\ n-l
Rozptyl
- s o u č e t č t v e r c ů o d c h y l e k o d p r ů m ě r u , d ě l e n ý p o č t e m p ř í p a d ů z m e n š e n é m o 1 .
- s l o u ž í z a z á k l a d p r o v ý p o č e t s.
- s e č t v e r c e m o d c h y l e k s e p r a c u j e p r o t o , že s o u č e t + a - o d c h y l e k o d p r ů m ě r u s e r o v n á O.
j ^ (jr, - x f +{X2 -xý ^-.... + {x„-xÝ
Variační koefícien t V
v h o d n ý p ř i p o r o v n á v á n í v a r i a b i l i t y n ě k o l i k a z n a k ů .
v y j a d ř u j e k o l l k % č i n í s m ě r o d a t n á o d c h y l k a z h o d n o t y p r ů m ě r u .
- n a r o z d í l o d ( s ) j d e o č í s l a r e l a t i v n í ( v % ) a p o m o c i t o h o t o u k a z a t e l e l z e p o r o v n á v a t 1 r ů z n o r o d é s o u b o r y
V = 1*100 X
P e r c e n t i l P
v y j a d ř u j e č e t n o s t p ř í p a d ů , u k t e r ý c h b y l a z j i š t ě n a u r č i t á h o d n o t a s l e d o v a n é h o z n a k u v p r o c e n t e c h .
h o d n o t a p e r c e n t l l u u r č u j e , u k o l i k a p r o c e n t p ř í p a d ů m á s l e d o v a n ý z n a k m e n š i h o d n o t u n e ž u p ř í p a d u , j e h o ž h o d n o t y z n a k d o s á h l .
- n e j č a s t ě j i s e p o u ž í v á h o d n o t a 1 0 . , 2 5 . , 5 0 . , 7 5 . a 9 0 . p e r c e n t l l u .
íCorelační k o e f i c i e n t r
- s l o u ž í k e s t a n o v e n í t ě s n o s t i , s t u p n i , s í l y v z t a h u m e z i v y š e t ř o v a n ý m i v e l i č i n a m i (dvojicí n á h o d n ý c h p r o m ě n n ý c h } p ř i l i n e á r n í z á v i s l o s t i (vyšším h o d n o t á m x o d p o v í d a j í v y ě ě i h o d n o t y y a n i ž š í m h o d n o t á m x o d p o v í d a j í n i ž š í h o d n o t y y ) .
- p o h y b u j e s e v r o z p ě t í o d - 1 d o + 1 .
- t a b u l k a p r ů k a z n o s t l k o r e l a č n í c h k o e f i c i e n t ů j e u v e d e n a v p ř í l o z e v t a b u l c e č í s l o 4.
p r ů k a z n o s t k o r e l a č n í c h k o e f i c i e n t ů b y l a u s k u t e č n ě n a p o m o c i t a b u l k y m i n i m á l n í c h h o d n o t r p o d l e s t u p ň ů v o l n o s t i a p o d l e h l a d i n y v ý z n a m n o s t i , p o k u d j e v y p o č t e n á h o d n o t a r v y š š í n e ž k r i t i c k á
h o d n o t a , s l e d o v a n ý v z t a h j e s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ý n e b o v y s o c e v ý z n a m n ý .
P r o v y h o d n o c e n i s t a t i s t i c k é v ý z n a m n o s t i r o z d í l ů m e z i p r ů m ě r n ý m i h o d n o t a m i j e d n o t l i v ý c h r o z m ě r ů a I n d e x u s l e d o v a n é h o s o u b o r u v z h l e d e m k s o u b o r ů m j i n ý m j s e m p o u ž i l a p o č í t a č o v ý p r o g r a m t - t e s t ( S t u d e n t ů v t e s t ) . K r i t i c k o u h o d n o t u t j s e m p r o d a n ý p o č e t s t u p ň ů v o l n o s t i n a h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i
P = 1 % , P = 5 % u r č o v a l a z t a b u l e k k r i t i c k ý c h h o d n o t t - r o z d ě l e n i ( S t u d e n t o v a ) .
4. V Ý S L E D K Y A D I S K U S E
4 . 1 . SEZNAM S R O V N Á V A C Í L I T E R A T U R Y
P r o p o r o v n á n í v ý s l e d k ů a n t r o p o l o g i c k é h o v ý z k u m u j s e m p o u ž i l a h o d n o t z j i š t ě n ý c h v p u b l i k a c í c h z n ě k t e r ý c h p ř e d c h á z e j I c l c h a n t r o p o l o g i c k ý c h v ý z k u m ů :
B l á h a P. a k o l . , 1 9 9 9 : V ý v o j t ě l e s n ý c h p a r a m e t r ů č e s k ý c h d ě t í a m l á d e ž e s e z a m ě ř e n í m n a r o z m ě r y h l a v y , I . a I I . d í 1 .
P r ů b ě h v ý z k u m u : 1 9 9 5 - 1 9 9 6
H a j n í š K., B r ů ž e k J . , B l a ž e k V., 1 9 8 9 : R ů s t č e s k ý c h a s l o v e n s k ý c h d ě t í .
P r ů b ě h v ý z k u m u : 1 9 7 6 - 1 9 7 8 (použity b y l y ú d a j e z a Č S R )
K o b z o v á J . , 2 0 0 2 : V ý v o j h l a v o v é h o i n d e x u u j i h o č e s k ý c h š k o l n í c h d ě t i .
P r ů b ě h v ý z k u m u : 1 9 9 5 - 1 9 9 6
J I H O Č E S K Á U N I V E R Z I T A V Č E S K Ý C H BUDĚJOVICÍCH
PEDAGOGICKÁ FAKULTA ÚSTŘEDNÍ KNIHOVNA -8- Husova 458, 370 05 České Budějovice
4 . 2 . T Ě L E S N É R O Z M Ě R Y U D Ě T Í
4 . 2 . 1 . T ě l e s n á v ý š k a
( t a b u l k y 5 a , 5 b ; s r o v n á v a c í t a b u l k y l a , I b ; s r o v n á v a c í g r a f y l a , I b )
K v ů l i m a l é m u s l e d o v a n é m u s o u b o r u l z e p o u v a ž o v a t s r o v n á n í p o u z e j a k o o r i e n t a č n í , s o u b o r s e dá p ř i p o r o v n á n i s p ř e d c h o z í m i v ý z k u m y p o v a ž o v a t z a n o r m á l n í .
P r ů m ě r n é h o d n o t y t ě l e s n é v ý š k y s e u c h l a p c ů s l e d o v a n é h o s o u b o r u p o h y b u j 1 v r o z m e z í o d 1 0 5 cm ( 4 r o k y ) d o 1 7 7 , 7 9 cm ( 1 5 l e t ) a u d í v e k o d 1 1 0 , 8 6 cm ( 4 r o k y ) d o 1 6 4 , 7 9 cm ( 1 5 l e t ) . C e l k o v ý r o z d í l z a s l e d o v a n é o b d o b í o d č t y ř d o p a t n á c t i l e t j e u c h l a p c ů 7 2 , 7 9 cm, u d í v e k j e t o m é n ě , 5 3 , 9 3 cm.
U c h l a p c ů j e z g r a f u p a t r n ý p l y n u l ý p o s t u p n ý v z r ů s t t ě l e s n é v ý š k y v e v ě k u o d 4 d o 1 5 l e t . U d í v e k l z e p o z o r o v a t z v ě t š o v á n í t ě l e s n é v ý š k y d o j e d e n á c t é h o r o k u , p o t é p r ů m ě r n á t ě l e s n á v ý š k a k o l í s á (důvodem j e n e d o s t a t e k p r o b a n d ů
v j e d n o t l i v ý c h v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h ) . . V e v ě t š i n ě v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h j s o u c h l a p c i 1 d í v k y
p ř i b i l žně s t e j n ě v y s o c í , p o u z e v e v ě k u t ř i n á c t a ž p a t n á c t l e t c h l a p c i p ř e v y š u j í d í v k y .
P o r o v n á n i s l i t e r a t u r o u :
P r o p o r o v n á n i v ý s l e d k ů j s e m p o u ž i l a ú d a j e z r o z s á h l é h o t r a n s v e r z á l n í h o a n t r o p o l o g l c k é h o v ý z k u m u u s k u t e č n ě n é h o v l e t e c h 1 9 9 5 - 9 6 (Bláha a k o l . , 1 9 9 9 ) . U c h l a p c ů s l e d o v a n é h o s o u b o r u j s o u h o d n o t y t ě l e s n é v ý š k y n i ž š í v e v ě k u č t y ř , t ř i n á c t i a č t r n á c t i l e t o p r o t i s r o v n á v a c í m u s o u b o r u . D í v k y s l e d o v a n é h o s o u b o r u d o s a h u j 1 o p r o t i d í v k á m s o u b o r u B l á h a a k o l . n i ž š í c h v ý š e k v d e s e t i , č t r n á c t i a p a t n á c t i l e t e c h . V o s t a t n í c h v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h j s o u d í v k y
s l e d o v a n é h o s o u b o r u v y š š í . U c h l a p c ů a n i u d í v e k n e j s o u r o z d í l y m e z i p r ů m ě r y p ř e v á ž n ě s t a t i s t i c k y v ý z n a m n é . V k a t e g o r i i š e s t i a s e d m i l e t , k d e j e d o s t a t e k p r o b a n d ů , l z e k o n s t a t o v a t n á r ů s t t ě l e s n é v ý š k y u c h l a p c ů 1 d í v e k s l e d o v a n é h o s o u b o r u o p r o t i s o u b o r u s r o v n á v a c í m u . U š e s t i l e t ý c h c h l a p c ů a d í v e k j s o u r o z d í l y s t a t i s t i c k y
v ý z n a m n é n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i . , D a l š í s r o v n á n i t ě l e s n é v ý š k y j s e m p r o v e d l a s v ý s l e d k y
p u b l i k o v a n ý m i H a j n l š e m v r o c e 1 9 8 9 . I z d e m ů ž e m e z c e l a o r i e n t a č n ě k o n s t a t o v a t v y š ě l t ě l e s n é v ý š k y u c h l a p c ů a d í v e k s o u b o r u s l e d o v a n é h o n e ž u s o u b o r u s r o v n á v a c í h o . T a k é o p r o t i H a j n l š o v l d o s a h u j i š e s t i - a s e d m i l e t í c h l a p c i a d i v k y n a š e h o s o u b o r u v y š š í c h v ý š e k . U š e s t 1 l e t ý c h d ě t í o b o j i h o p o h l a v í s e j e d n á o s t a t i s t i c k y v ý z n a m n é r o z d í l y n a 1 'S h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i .
S r o v n á n í m s o u b o r ů l z e s i c e p o z o r o v a t z v y š o v á n i t ě l e s n é •
v ý š k y , n e j e d n á s e a l e o d a t a p r ů k a z n á z d ů v o d u n e d o s t a t k u 'o^^/f'*^
p r o b a n d ů v e v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h . P o u z e u š e s t i - ' a s e d m i l e t ý c h d ě t í j e v z o r e k d o s t a t e č n ý . Z a h l a v n í p ř í č i n u z v y š o v á n í t ě l e s n é v ý š k y u s o u č a s n é p o p u l a c e s e p o v a ž u j e z l e p š o v á n í v ý ž i v y a h y g i e n i c k ý c h p o d m í n e k o b y v a t e l .
4 . 2 . 2 . T ě l e s n á h m o t n o s t
( t a b u l k y 6 a , 6 b ; s r o v n á v a c í t a b u l k y 2 a , 2 b ; s r o v n á v a c í g r a f y 2 a , 2 b )
T a k é h o d n o c e n í t ě l e s n é h m o t n o s t i j e n u t n o p o v a ž o v a t p o u z e z a o r i e n t a č n í .
P r ů m ě r n é h o d n o t y t ě l e s n é h m o t n o s t i s e u c h l a p c ů s l e d o v a n é h o s o u b o r u p o h y b u j í o d 1 8 , 1 4 k g ( 4 r o k y ) d o 7 2 , 4 3 k g
( 1 5 l e t ) , u d i v e k s l e d o v a n é h o s o u b o r u p a k v r o z m e z í o d 1 8 , 4 3
k g ( 4 r o k y } d o 5 4 , 57 k g ( 1 5 l e t ) . Z a c e l é s l e d o v a n é o b d o b í o d š e s t i d o č t r n á c t i l e t s e t ě l e s n á h m o t n o s t u c h l a p c ů
z v ý š i l a o 5 4 , 2 9 k g , u d í v e k o n ě c o m é n ě , o 3 6 , 1 4 k g .
K o l í s á n í h o d n o t p r ů m ě r n é t ě l e s n é h m o t n o s t i u c h l a p c ů 1 d í v e k v y c h á z í z m a l é h o m n o ž s t v í p r o b a n d ů v j e d n o t l i v ý c h v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h . S r o v n á n í m s o s t a t n í m i s o u b o r y l z e s l e d o v a n ý s o u b o r p o v a ž o v a t z a t ě l e s n ě n o r m á l n í .
P o r o v n á n i s l i t e r a t u r o u :
Ze s r o v n á n í s ú d a j i B l á h a a k o l . , 1 9 9 9 v y p l ý v á , že c h l a p c i 1 d í v k y s l e d o v a n é h o s o u b o r u d o s a h u j 1 p ř i b l i ž n ě s t e j n é , p ř í p a d n ě v y š š í t ě l e s n é h m o t n o s t i n e ž c h l a p c i a d í v k y s o u b o r u s r o v n á v a c í h o . A n i u t ě l e s n é h m o t n o s t i n e l z e h o v o ř i t o p ř e v á ž n ě s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ý c h r o z d í l e c h m e z i p r ů m ě r y s l e d o v a n é h o a s r o v n á v a c í h o s o u b o r u .
J a k o d a l š í s r o v n á v a c í d a t a j s e m p o u ž i l a ú d a j e H a j n l š e , 1 9 8 9 . Z t o h o t o s r o v n á n í j e p a t r n é , že c h l a p c i 1 d í v k y s l e d o v a n é h o s o u b o r u o p ě t d o s a h u j 1 p ř i b l i ž n ě s t e j n ý c h n e b o v y š š í c h h o d n o t t ě l e s n é h m o t n o s t i o p r o t i c h l a p c ů m a d í v k á m s o u b o r u H a j n l š . U š e s t i l e t ý c h d ě t í s l e d o v a n é h o s o u b o r u j e s i c e t ě l e s n á h m o t n o s t v y š š í n e ž u d ě t i s r o v n á v a c í h o s o u b o r u , n e j d e a l e o s t a t i s t i c k y v ý z n a m n é r o z d í l y .
4 . 2 . 3 . N e j v ě t š i d é l k a h l a v y ( G - OP)
( t a b u l k y 7 a , 7 b ; s r o v n á v a c í t a b u l k y 3 a , 3 b ; g r a f 1 ; s r o v n á v a c í g r a f y 3 a , 3 b )
Z d ů v o d u m a l é h o p o č e t n í h o z a s t o u p e n í p r o b a n d ů v j e d n o t l i v ý c h v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h - k r o m ě k a t e g o r i e š e s t i
l e t a p o m ě r n ě d o b ř e z a s t o u p e n é k a t e g o r i e s e d m i l e t - j e p o s o u z e n i s o u b o r u p o u z e o r i e n t a č n í .
P r ů m ě r n é h o d n o t y n e j v ě t š i d é l k y h l a v y s e u c h l a p c ů p o h y b u j 1 o d 1 7 , 6 1 cm u č t y ř l e t ý c h d o 1 9 , 0 9 cm
u p a t n á c t i l e t ý c h . U d í v e k s e h o d n o t y n e j v ě t š i d é l k y h l a v y p o h y b u j í o d 1 6 , 6 cm ( 4 r o k y } d o 1 8 , 1 7 cm ( 1 5 l e t ) . Z a s l e d o v a n é o b d o b í o d č t y ř d o p a t n á c t i l e t s e z v ě t š i l a d é l k a h l a v y o 1,48 cm u c h l a p c ů , u d ě v č a t d o k o n c e o 1,57 cm.
Z g r a f u z n á z o r ň u j 1 c l m r ů s t n e j v ě t š i d é l k y h l a v y u n a š i c h c h l a p c ů a d ě v č a t l z e v y č í s t , že k r o m ě j e d e n á c t é h o r o k u d o s a h u j 1 v y š š í c h h o d n o t c h l a p c i n e ž d í v k y v e v š e c h v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h . N ě k d y j s o u r o z d í l y z ř e t e l n ě j š í (např. v e v ě k u č t y ř a š e s t i l e t ) , j i n d y m é n ě v ý r a z n é (např. v e v ě k u d v a n á c t i , t ř i n á c t i l e t ) . N e j v í c e s e k s o b ě k ř i v k y p ř i b l i ž u j i v e v ě k u s e d m i a o s m i l e t , v e v ě k u j e d e n á c t 1 l e t s e p a k k ř i v k a c h l a p c ů d o s t á v á p o d k ř i v k u d í v e k .
P o r o v n á n í s l i t e r a t u r o u :
Po v z á j e m n é m s r o v n á n i m é h o s o u b o r u s e s o u b o r e m B l á h a a k o l . , 1 9 9 9 l z e ř i c i , že d é l k a m o z k o v n y d ě t i s l e d o v a n é h o s o u b o r u o p r o t i s r o v n á v a c í m u s o u b o r u k o l í s á ( n e d o s t a t e k p r o b a n d ů ) . U c h l a p c ů j e k o l í s á n í v ý r a z n ě j š í . U š e s t i l e t ý c h c h l a p c ů ( d o s t a t e č n ě r e p r e z e n t a t i v n í v ě k o v á k a t e g o r i e ) j e p r ů m ě r n á d é l k a h l a v y v y š š í n e ž u s t e j ně s t a r ý c h c h l a p c ů s r o v n á v a c í h o s o u b o r u ( o 0 , 2 1 cm) a t e n t o r o z d í l j e s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ý n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i . N a š i s e d m i l e t í c h l a p c i (také j e š t ě p o m ě r n ě d o b ř e z a s t o u p e n á v ě k o v á k a t e g o r i e ) m a j 1 m o z k o v n u o p r o t i s o u b o r u B l á h a a k o l . t a k é d e l ě l ( o 0 , 1 6 c m ) , r o z d í l j e a l e s t a t i s t i c k y n e v ý z n a m n ý . U š e s t i l e t ý c h d i v e k n a š e h o s o u b o r u j e d é l k a h l a v y o 0 , 0 3 cm n l ž š l n e ž u d í v e k s o u b o r u B l á h a a k o l . N a š e s e d m i l e t é d i v k y d o s a h u j 1 o 0,4 8 cm v y š š í c h h o d n o t n e ž s t e j n ě s t a r é d i v k y s r o v n á v a c í h o s o u b o r u , r o z d í l j e s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ý n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i . C e l k o v ě n e j s o u r o z d í l y m e z i p r ů m ě r y p ř e v á ž n ě s t a t i s t i c k y v ý z n a m n é .
S r o v n á n í m s e s o u b o r e m H a j n l š , 1 9 8 9 l z e p o u z e o r i e n t a č n ě ( n e d o s t a t e k p r o b a n d ů ) k o n s t a t o v a t v y š š í h o d n o t y d é l k y h l a v y
u c h l a p c ů 1 d i v e k . R o z d í l y m e z i p r ů m ě r y j s o u p ř e v á ž n ě s t a t i s t i c k y v ý z n a m n é . Š e s t i - 1 s e d m i l e t í c h l a p c i i d í v k y n a š e h o s o u b o r u ( d o s t a t e č n ě z a s t o u p e n é k a t e g o r i e ) d o s a h u j í v ý r a z n ě v y š š í c h h o d n o t o p r o t i s o u b o r u s r o v n á v a c í m u . U š e s t i l e t ý c h c h l a p c ů j e r o z d í l 0 , 6 2 cm, u s e d m i l e t ý c h p a k 0 , 4 7 cm. Oba d v a r o z d í l y j s o u s t a t i s t i c k y v ý z n a m n é n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i . U š e s t i l e t ý c h d í v e k j e r o z d í l 0 , 3 3 cm a u s e d m i l e t ý c h 0 , 6 6 cm, t a k é t y t o r o z d í l y j s o u s t a t i s t i c k y v ý z n a m n é n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i .
U š e s t i - a s e d m i l e t ý c h d ě t í l z e t e d y p o z o r o v a t s e k u l á r n í t r e n d d e b r a c h y c e p h a l l z a c e . P ř í č i n y t o h o t o t r e n d u n e j s o u z c e l a j a s n é , z a j e d n u z m o ž n ý c h p ř i č i ň s e u d á v á p o l o h o v á n i m i m i n e k
( p o k l á d á n i n a b ř i c h o v e d e k d e b r a c h y c e p h a l l z a c 1 } , z a p r ů k a z n ě j ě í p ř í č i n u s e a l e p o v a ž u j e d l o u h o d o b é z v y š o v á n í t ě l e s n é v ý š k y (Bláha, 1 9 9 9 ) .
4 . 2 . 4 . N e j v ě t š i ě l ř k a h l a v y ( E U - E U )
( t a b u l k y 8 a , 8 b ; s r o v n á v a c í t a b u l k y 4 a , 4 b ; g r a f 2 ; s r o v n á v a c í g r a f y 4 a , 4 b )
P r ů m ě r n á š í ř k a h l a v y s e p o h y b u j e u c h l a p c ů o d 1 4 , 1 6 cm v e č t y ř e c h l e t e c h d o 1 5 , 4 2 cm v p a t n á c t i l e t e c h . U d i v e k p a k p r ů m ě r n á š í ř k a h l a v y d o s a h u j e h o d n o t o d 1 3 , 1 cm (4 r o k y ) d o 1 4 , 5 6 cm ( 1 5 l e t ) . Z a s l e d o v a n é o b d o b í o d č t y ř d o p a t n á c t i l e t s e š í ř k a h l a v y z v ě t š i l a o 1,08 cm u c h l a p c ů a o 1 , 4 6 cm u d í v e k .
P o r o v n á n í m p o h l a v n í r o z d í l n o s t i k ř i v e k z j i s t í m e , že š í ř k a h l a v y z n a č n ě k o l í s á , c o ž j e d á n o n e d o s t a t k e m p r o b a n d ů v j e d n o t l i v ý c h v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h .
P o r o v n á n í s l i t e r a t u r o u :
T a k é p ř i p o r o v n á v á n í h o d n o t š í ř k y h l a v y u d ě t í s l e d o v a n é h o s o u b o r u a d ě t í s o u b o r u B l á h a v i d í m e z n a č n é k o l í s á n í h o d n o t z p ů s o b e n é n e d o s t a t k e m p r o b a n d ů . P o u z e u š e s t i - a s e d m i l e t ý c h c h l a p c ů , k d e j e d o s t a t e č n ý p o č e t p r o b a n d ů , l z e k o n s t a t o v a t n l ž š l h o d n o t y š í ř k y h l a v y o p r o t i s r o v n á v a c í m u s o u b o r u s t e j n ě s t a r ý c h c h l a p c ů . Oba r o z d í l y j s o u n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i s t a t i s t i c k y v ý z n a m n é . D í v k y n a š e h o s o u b o r u d o s a h u j í n l ž š l p r ů m ě r n é š í ř k y h l a v y o p r o t i s o u b o r u B l á h a v š e s t i l e t e c h , r o z d í l j e s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ý n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i .
U c h l a p c ů s l e d o v a n é h o s o u b o r u j s o u v e v š e c h v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h h o d n o t y p r ů m ě r n é š í ř k y h l a v y n l ž š l n e ž u c h l a p c ů s o u b o r u H a j n l š , 1 9 8 9 . T a k é u d í v e k s l e d o v a n é h o s o u b o r u p ř e v á ž u j 1 n i ž š í h o d n o t y š í ř k y h l a v y o p r o t i s o u b o r u H a j n i š , 1 9 8 9 . S r o v n á n í j e p r o n e d o s t a t e k p r o b a n d ů o p ě t p o u z e o r i e n t a č n í . D ů k l a d n ě l z e p o r o v n a t p o u z e v ě k o v é k a t e g o r i e šest a s e d m l e t , k d e j e v z o r e k d o s t a t e č n ě v e l k ý . V o b o u v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h j s o u h o d n o t y š í ř k y h l a v y c h l a p c ů 1 d í v e k n a š e h o s o u b o r u n l ž š l n e ž u s t e j n ě s t a r ý c h c h l a p c ů a d í v e k s o u b o r u s r o v n á v a c í h o . V e v š e c h p ř í p a d e c h s e j e d n á o s t a t i s t i c k y v ý z n a m n é r o z d í l y n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i . Při s r o v n á n i š í ř k y h l a v y s l e d o v a n é h o s o u b o r u a s o u b o r u H a j n l š , 1 9 8 9 p ř e v a ž u j i s t a t i s t i c k y v ý z n a m n é r o z d í l y .
^I.llf^í^ í^d-tr 0->^ C
4 . 2 . 5 . O b v o d h l a v y
( t a b u l k y 9 a , 9 b ; s r o v n á v a c í t a b u l k y 5 a , 5 b ; g r a f 3 ; s r o v n á v a c í g r a f y 5 a , 5 b )
U c h l a p c ů v e v ě k u o d č t y ř d o p a t n á c t i l e t s e h o d n o t y p r ů m ě r n é h o o b v o d u h l a v y p o h y b u j i o d 5 1 , 6 cm ( 4 r o k y ) d o 5 6 , 9 4
cm ( 1 5 l e t ) , u s t e j n ě s t a r ý c h d í v e k o d 4 9 , 5 7 cm ( 4 r o k y ) d o 5 4 , 4 4 cm ( 1 5 l e t ) . Z a s l e d o v a n é o b d o b í s e c h l a p c ů m o b v o d h l a v y z v ě t š i l o 5,34 cm, u d í v e k z a s t e j n é o b d o b í o 4 , 8 7 cm.
V z á j e m n ý m p o r o v n á n í m ( p o u z e o r i e n t a č n ě , n e d o s t a t e k p r o b a n d ů ) k ř i v e k z n á z o r ň u j I c í c h růst o b v o d u h l a v y u c h l a p c ů a d í v e k z j i s t í m e , že p o c e l é s l e d o v a n é o b d o b í m a j í c h l a p c i v ě t š í o b v o d h l a v y n e ž d í v k y . J e d i n o u v ý j I m k o u j e v ě k o v á k a t e g o r i e o s m l e t , k d y d í v k y s v o j 1 h o d n o t o u o b v o d u h l a v y c h l a p c e l e h c e p ř e v y š u j 1 .
P o r o v n á n i s l i t e r a t u r o u :
V d ů s l e d k u n e d o s t a t k u p r o b a n d ů t a k é h o d n o t y p r ů m ě r n é h o o b v o d u h l a v y s l e d o v a n é h o s o u b o r u v e s r o v n á n í s e s o u b o r e m d ě t i B l á h a a k o l . , 1 9 9 9 z n a č n ě k o l 1 s a j 1 . P o r o v n á n í m l z e p o u z e o z n a č i t s l e d o v a n ý s o u b o r z a t ě l e s n ě n o r m á l n í . H o d n o t i t m ů ž e m e p o u z e š e s t i l e t é a č á s t e č n ě 1 s e d m i l e t é d ě t i , k d e j e d o s t a t e k p r o b a n d ů . Š e s t i l e t í c h l a p c i n a š e h o s o u b o r u m a j i o b v o d h l a v y m e n š i n e ž c h l a p c i s o u b o r u B l á h a a k o l . , 1 9 9 9 , n a o p a k
s e d m i l e t í c h l a p c i n a š e h o s o u b o r u m a j i o b v o d h l a v y v ě t š í n e ž c h l a p c i s r o v n á v a c í h o s o u b o r u a t e n t o r o z d í l j e s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ý n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i . U š e s t i - 1 s e d m i l e t ý c h d í v e k s l e d o v a n é h o s o u b o r u j e o b v o d h l a v y v ě t š í n e ž u s t e j n ě s t a r ý c h d í v e k s o u b o r u B l á h a a k o l . , 1 9 9 9 . R o z d í l y a l e n e j s o u s t a t i s t i c k y v ý z n a m n é .
V p o r o v n á n i s e s o u b o r e m H a j n l š , 1 9 8 9 p r ů m ě r n é h o d n o t y o b v o d u h l a v y u c h l a p c ů 1 d í v e k k v ů l i n e d o s t a t k u p r o b a n d ů v j e d n o t l i v ý c h v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h ( s v ý j I m k o u k a t e g o r i e š e s t i a s e d m i l e t ) t a k é k o l í s a j í . U n a š i c h š e s t i l e t ý c h c h l a p c ů j e o b v o d h l a v y m e n š í n e ž u s t e j n ě s t a r ý c h c h l a p c ů s o u b o r u H a j n l š , 1 9 8 9 . N a o p a k n a š i s e d m i l e t í c h l a p c i d o s a h u j i v y š š í c h h o d n o t o b v o d u h l a v y n e ž c h l a p c i s o u b o r u s r o v n á v a c í h o (rozdíl s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ý n a 5 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i ) .
Š e s t i - i s e d m i l e t é d í v k y n a š e h o s o u b o r u m a j i o b v o d h l a v y v ě t š í n e ž s t e j n ě s t a r é d í v k y s o u b o r u H a j n l š , 1 9 8 9 .
4 . 3 . I N D E X C E P H A L I C U S
4 . 3 . 1 . P o h l a v n í o d l i š n o s t i , k a t e g o r i e u d ě t i
( t a b u l k y 1 0 a , 1 0 b , 1 1 a , 1 1 b , 1 2 a , 1 2 b , 1 3 a , 1 3 b , 1 4 ; s r o v n á v a c í t a b u l k y 6 a , 6 b ; g r a f y 4, 5 a , 5 b ; s r o v n á v a c í g r a f y 6 a , 6 b )
U c h l a p c ů v e v ě k u o d č t y ř d o p a t n á c t i l e t s e p r ů m ě r n é h o d n o t y I n d e x c e p h a l i c u s p o h y b u j i o d 8 0 , 4 4 ( 4 r o k y } d o 8 0 , 7 8
( 1 5 l e t ) a u d í v e k o d 7 8 , 3 7 ( 4 r o k y ) d o 8 0 , 1 3 ( 1 5 l e t ) . Z a s l e d o v a n é o b d o b í s e p r ů m ě r n á h o d n o t a I n d e x c e p h a l i c u s z v ý š i l a u c h l a p c ů o 0,34 I n d e x o v ý c h j e d n o t e k a u d i v e k s e z v ý š i l a o 1 , 7 6 I n d e x o v ý c h j e d n o t e k .
O r i e n t a č n í m p o z o r o v á n í m ( n e d o s t a t e k p r o b a n d ů ) p o h l a v n í c h r o z d í l ů v g r a f u z j i s t í m e , že p o u z e v e č t y ř e c h , p ě t i , d e s e t i , č t r n á c t i a p a t n á c t i l e t e c h d o s a h u j í c h l a p c i v y š š í c h h o d n o t i n d e x u n e ž d í v k y , v o s t a t n í c h v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h m a j 1 n a o p a k v y š š í h o d n o t u I n d e x c e p h a l i c u s d í v k y .
T a k é u h o d n o t i n d e x c e p h a l i c u s p o z o r u j e m e k o l í s á n i h o d n o t u c h l a p c ů 1 u d í v e k . S t ř í d á s e s n i ž o v á n í a z v y š o v á n í p r ů m ě r n ý c h h o d n o t I n d e x c e p h a l i c u s . T y t o v ý k y v y j s o u z p ů s o b e n y n e d o s t a t e č n o u r e p r e z e n t a t i v n o s t i v z o r k u v j e d n o t l i v ý c h v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h u o b o u p o h l a v í ,
P o r o v n á n i s l i t e r a t u r o u :
V z h l e d e m k s o u b o r u B l á h a a k o l . , 1 9 9 9 z a z n a m e n á m e s v ý j i m k o u č t y ř v ě k o v ý c h k a t e g o r i i u c h l a p c ů n a š e h o s o u b o r u n i ž š í h o d n o t y i n d e x c e p h a l i c u s n e ž u s l e d o v a n é h o s o u b o r u . T o t o h o d n o c e n i j e t ř e b a p o v a ž o v a t p o u z e z a o r i e n t a č n í . S k u t e č n ý z á v ě r l z e v y v o z o v a t p o u z e u v ě k o v é k a t e g o r i e š e s t i a s e d m i l e t . V o b o u t ě c h t o v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h m a j i c h l a p c i v ý r a z n ě n i ž š í h o d n o t u I n d e x c e p h a l i c u s a t y t o r o z d í l y j s o u s t a t i s t i c k y v ý z n a m n é n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i . T a k é n a š e
d ě v č a t a v š e s t i a s e d m i l e t e c h d o s a h u j í o p r o t i s t e j n ě s t a r ý m d í v k á m s o u b o r u B l á h a a k o l . 1 9 9 9 n i ž š í h o d n o t y I n d e x c e p h a l i c u s . P o u z e u d í v e k š e s t i l e t ý c h j e r o z d í l s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ý , a t o n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i
O p r o t i s o u b o r u K o b z o v á - m ě s t o , 2 0 0 2 n a š i c h l a p c i v y k a z u j 1 v y š š í h o d n o t y p o u z e v e t ř e c h v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h , d í v k y v p ě t i v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h . N e j e d n á s e a l e o p r ů k a z n é v ý s l e d k y z d ů v o d u n e d o s t a t k u p r o b a n d ů . P o u z e v š e s t i a s e d m i l e t e c h l z e h o v o ř i t o p r ů k a z n ý c h v ý s l e d c í c h . V t ě c h t o v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h j s o u h o d n o t y I n d e x c e p h a l i c u s u c h l a p c ů i d í v e k s l e d o v a n é h o s o u b o r u n i ž š í n e ž u s t e j n ě s t a r ý c h c h l a p c ů a d í v e k s r o v n á v a c í h o s o u b o r u . U c h l a p c ů s e v o b o u v ě k o v ý c h k a t e g o r i í c h n a v i c j e d n á o s t a t i s t i c k y v ý z n a m n é r o z d í l y n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i .
Při s r o v n á n i n a š i c h c h l a p c ů a d í v e k s e s o u b o r e m c h l a p c ů a d í v e k K o b z o v á - v e n k o v , 2 0 0 2 d o j d e m e k p o d o b n ý m z á v ě r ů m j a k o p ř i s r o v n á n i s e s o u b o r e m K o b z o v á - m ě s t o . Š e s t 1 - a s e d m i l e t í c h l a p c i 1 d í v k y s l e d o v a n é h o s o u b o r u m a j i h o d n o t y I n d e x c e p h a l i c u s n i ž š í n e ž c h l a p c i a d i v k y s r o v n á v a c í h o s o u b o r u . Oba d v a r o z d í l y u c h l a p c ů j s o u s t a t i s t i c k y v ý z n a m n é n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i . U d í v e k n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i j e s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ý r o z d í l p o u z e v š e s t i l e t e c h .
V z h l e d e m k s o u b o r u H a j n l š , 1 9 8 9 d o s a h u j 1 c h l a p c i i d ě v č a t a s l e d o v a n é h o s o u b o r u v ý r a z n ě n i ž š í c h h o d n o t I n d e x c e p h a l i c u s . U o b o u p o h l a v í p ř e v a ž u j 1 s t a t i s t i c k y v ý z n a m n é r o z d í l y . P o u z e v k a t e g o r i i š e s t i a s e d m i l e t a l e m ů ž e m e h o v o ř i t o p r ů k a z n ý c h v ý s l e d c í c h . U š e s t i l e t ý c h c h l a p c ů j e
r o z d í l m e z i p r ů m ě r y 7 , 9 9 i n d e x o v ý c h j e d n o t e k a j e d n á s e o s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ý r o z d í l n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i . U s e d m i l e t ý c h c h l a p c ů j e r o z d í l 8,4 I n d e x o v ý c h j e d n o t e k t a k é
s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ý n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i . D í v k y š e s t i l e t é d o s a h u j i r o z d í l u 5 , 3 3 I n d e x o v ý c h j e d n o t e k , r o z d í l
j e s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ý n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i . U s e d m i l e t ý c h d í v e k j e r o z d í l 5,94 j e d n o t e k t a k é s t a t i s t i c k y v ý z n a m n ý n a 1 % h l a d i n ě v ý z n a m n o s t i .
Z a s t o u p e n i j e d n o t l i v ý c h k a t e g o r i i I n d e x c e p h a l i c u s s t a n o v e n ý c h S a l l e r e m m ů ž e m e s l e d o v a t v t a b u l k á c h 1 1 a , 1 1 b . V e v ě k u o d č t y ř d o p a t n á c t i l e t j e n e j v í c e c h l a p c ů z a s t o u p e n o v k a t e g o r i i m e s o c e p h a l ( 5 4 , 3 % ) , n á s l e d u j i k a t e g o r i e d o l l c h o c e p h a l ( 2 2 , 9 % ) , b r a c h y c e p h a l ( 2 1 , 1 % ) a h y p e r d o l i c h o c e p h a l ( 1 , 7 % ) . N e j v í c e d ě v č a t v e v ě k u o d č t y ř
d o p a t n á c t i l e t j e o p ě t z a s t o u p e n o v k a t e g o r i i m e s o c e p h a l ( 6 6 , 9 % ) , n á s l e d u j í k a t e g o r i e d o l l c h o c e p h a l ( 1 8 , 9 % ) , b r a c h y c e p h a l ( 1 3 , 1 % ) a h y p e r d o l i c h o c e p h a l ( 1 , 1 % ) . P o r o v n á n í m o b o u p o h l a v í z j I s t í m e , že v k a t e g o r i i h y p e r d o l i c h o c e p h a l j e
z a s t o u p e n í p ř i b l i ž n ě s t e j n é , v k a t e g o r i i d o l l c h o c e p h a l j s o u z a s t o u p e n i v í c e c h l a p c i , v k a t e g o r i i m e s o c e p h a l d o m i n u j 1 d í v k y (rozdíl č l n l 1 2 , 6 % ) a v k a t e g o r i i b r a c h y c e p h a l j e v í c e c h l a p c ů n e ž d í v e k ( o 8%) . Z t o h o v y p l ý v á , že c h l a p c i j s o u b r a c h y c e p h a l n ě j ší .
V ů b e c n e j s o u z a s t o u p e n y k a t e g o r i e h y p e r b r a c h y c e p h a l a u l t r a b r a c h y c e p h a l , n a v í c n e j v í c e d ě t i j e z a s t o u p e n o k k a t e g o r i i m e s o c e p h a l a n e b r a c h y c e p h a l j a k o t o b y l o u d ř í v ě j š í c h g e n e r a c í , v k a t e g o r i i d o l l c h o c e p h a l j e u o b o u p o h l a v í z a s t o u p e n o v ě t š í p r o c e n t o d ě t í n e ž v k a t e g o r i i b r a c h y c e p h a l . V š e c h n y t y t o j e v y j s o u v s o u l a d u s t r e n d e m d e b r a c h y c e p h a l i z a c e .
P o k u d r o z d ě l í m e d ě t i n a p ř e d š k o l n í ( 4 , 0 0 - 6 , 9 9 ) a d ě t i š k o l n í h o v ě k u ( 7 , 0 0 - 1 5 , 9 9 ) , z j i s t í m e , že u c h l a p c ů i d í v e k v p ř e d š k o l n í m v ě k u j e v k a t e g o r i i h y p e r d o l i c h o c e p h a l , d o l l c h o c e p h a l i m e s o c e p h a l z a s t o u p e n o v ě t š í p r o c e n t o d ě t i n e ž u d ě t i v ě k u š k o l n í h o v t ý c h ž k a t e g o r i í c h . N a o p a k u d ě t í p ř e d š k o l n í c h j e m e n š í p r o c e n t u á l n í z a s t o u p e n í v k a t e g o r i i b r a c h y c e p h a l o p r o t i d ě t e m š k o l n í h o v ě k u . U d i v e k v k a t e g o r i i
