K a r o l i n a K r č k o v á , M i c h a e l a K o š a t k o v á , J o s e f S t e j k o z a
2 0 0 7
K a t e d r a m a n a g e m e n t u v e ř e j n é h o s e k t o r u
V y p r a c o v a l i :
K a r o lin a K r č k o v á , M ic h a e la K o š a t k o v á , J o s ef S t ej k o z a
V e d o u c í b a k a l á ř s k é p r á c e :
M g r . J a r o s la v a S e d lá k o v á , P h .D .
J in d ř ic h ů v H r a d e c , d u b e n 2 0 0 7
„ N á h r a d n í r o d i n n á p é č e Č R a v e V B “
j s m e v y p r a c o v a l i s a m o s t a t n ě .
P o u ž it o u lit e r a t u r u a p o d k la d o v é m a t e r i á ly
u v á d ím e v p ř ilo ž e n é m s e z n a m u lit e r a t u r y .
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
p o d p is y s tu d e n tů
Anotace
P r á c e p o r o v n á s it u a c i p ě s t o u n s k ý c h r o d in a ú s t a v ů n a c h á z e j íc íc h s e n a ú z e m í n a š í
r e p u b lik y a o b d o b n ý c h in s t it u c í, k t e r é s e n a ú z e m í V e lk é B r it á n ie s n a ž í o z a ř a z e n í
d ě t í b e z r o d ič ů d o b ě ž n é h o a p ln o h o d n o t n é h o o b č a n s k é h o ž iv o t a . T ě ž iš t ě p r á c e
b u d e v k o m p a r a c i p ř ís t u p u o b o u s t á t ů a j e j ic h ú ř e d n ík ů k je d n o t li v ý m f o r m á m
n á h r a d n í r o d in n é p é č e a t a k é p ř ís t u p u k p ě s t o u n s k ý m r o d in á m z e s t r a n y s t á t u .
P r á c e z m a p u j e le g is la t iv u v z t a h u j íc í s e k p r o b l é m u p ě s t o u n s k é p é č e , p o k u s í
s e t a k é o e k o n o m ic k ý p o h le d n a d a n o u p r o b le m a t ik u . J e d n á s e o t ý m o v o u p r á c i.
d u b e n 2 0 0 7
b y c h o m c h t ě l i p o d ě k o v a t
M g r . J a r o s l a v ě S e d l á k o v é , P h .D .,
z V y s o k é š k o ly e k o n o m i c k é v P r a z e ,
F a k u lt y m a n a g e m e n t u v J in d ř ic h o v ě H r a d c i.
ÚVOD ... 8
1 PŘEHLED TYPŮ NÁHRADNÍ RODINNÉ PÉČE V ČESKÉ REPUBLICE... 10
1.1 P ÉČE O OPUŠTĚNÉ DĚTI V HISTORII ... 10
1.2 N ÁHRADNÍ RODINNÁ PÉČE ... 16
1.3 O SVOJENÍ ( ADOPCE )... 17
1.4 M EZINÁRODNÍ OSVOJENÍ ... 20
1.5 P ĚSTOUNSKÁ PÉČE ... 21
1.6 SOS DĚTSKÉ VESNIČKY ... 22
1.7 O PATROVNICTVÍ ... 25
1.8 P ORUČENSTVÍ ... 25
1.9 D ÁVKY STÁTNÍ PODPORY PRO PĚSTOUNSKÉ RODINY ... 26
1.9.1 Odměna pěstouna ... 26
1.9.2 Příspěvek při převzetí dítěte ... 27
1.9.3 Příspěvek na úhradu potřeb dítěte... 27
1.10 P ŘEHLED NEZBYTNÝCH KROKŮ PRO ŽADATELE O DÍTĚ ... 27
1.11 D OKLADY POTŘEBNÉ K PODÁNÍ ŽÁDOSTI NA KRAJSKÝ ÚŘAD ... 30
2 PŘEHLED TYPŮ NÁHRADNÍ RODINNÉ PÉČE VE VELKÉ BRITÁNII ... 32
2.1 A DOPCE ... 32
2.1.1 Podmínky adopce... 32
2.1.2 Průběh procesu adopce... 33
2.1.3 Nový zákon o adopci a o dětech z roku 2005 ... 35
2.1.4 Podpora adoptivních rodin ... 35
2.2 Z VLÁŠTNÍ PORUČNICTVÍ ( PĚSTOUNSKÁ PÉČE )... 36
2.2.1 Typy zvláštního opatrovnictví (pěstounské péče) ve Velké Británii ... 36
2.2.2 Podmínky pro zvláštní poručnictví... 38
2.3 P ŘÍDAVKY NA DĚTI ... 39
2.4 O DMĚNA PĚSTOUNA ... 39
2.5 M EZINÁRODNÍ ADOPCE ... 40
3 PŘEHLED ADOPCE DĚTÍ V ANGLII A VE WALESU V 70., 80. A 90. LETECH MINULÉHO STOLETÍ ... 40
4 PŘÍJMY A VÝDAJE DĚTSKÝCH DOMOVŮ A DOMÁCNOSTÍ V ČR A VE VB ... 41
4.1 M ETODIKA ... 41
4.2 A NALÝZA PŘÍJMŮ ... 42
4.2.1 Příjmy dětských domovů ... 42
4.2.2 Příjmy rodin v České republice a ve Velké Británii... 43
4.3.1 Výdaje dětských domovů a rodin v České republice ... 44
4.3.2 Výdaje rodin v České republice a rodin ve Velké Británii ... 47
4.4 V ÝDAJE DĚTSKÝCH DOMOVŮ V ČR A DĚTSKÝCH DOMOVŮ VE VB... 48
4.5 D OTAZNÍKEM NEZACHYCENÉ FINANCE ... 49
Z ÁVĚR ... 50
ZDROJE INFORMACÍ A POUŽITÁ LITERATURA... 55
PŘÍLOHY... 58
M o ž n o s t p r a c o v a t n a t ý m o v é b a k a lá ř s k é p r á c i z a b ý v a j íc í s e n á h r a d n í
r o d in n o u p é č í a j e j í k o m p a r a c í s j in ý m s t á t e m E v r o p s k é u n ie js m e v e lic e u v ít a li
a r á d i j s m e s e j í v e lm i r y c h le c h o p il i. D o m n ív á m e s e t o t iž , ž e v n a š i c h b u d o u c íc h
z a m ě s t n á n í c h b u d e t ý m o v á p r á c e k líč o v á .
V š ic h n i t ř i js m e s e v e s v ý c h ž iv o t e c h s u r č it o u f o r m o u n á h r a d n í r o d in n é
p é č e j iž s e tk a li, a le n ik d y j s m e n e m ě li m o ž n o s t s e z n á m it s e s n í p o d r o b n ě j i;
n a t o ž n a ú r o v n i d v o u r ů z n ý c h s t á t ů . C h t ě li j s m e t a k é p r o n ik n o u t h lo u b ě ji
d o č e s k é , p o t a ž m o b r i ts k é le g is la t iv y v z t a h u j íc í s e k a d o p c i d ě t í,
r e s p . k u m is ť o v á n í d ě t í d o n á h r a d n í r o d i n n é p é č e .
T o u t o p r a c í b y c h o m c h t ě l i p ř e d e v š ím p o u k á z a t n a p r o b le m a ti k u n á h r a d n í
r o d in n é p é č e n e j e n z p o h le d u b e z p r o s t ř e d n íh o p ř e d á n í d ít ě t e d o ú s t a v u č i r o d in y ,
a l e t a k é z p o h l e d u k o n t in u á l n í p é č e o d ít ě , t z n . p ř e d e v š ím z h le d is k a p ř íj m ů
p r o ú s t a v ( r o d in u ) , r e s p . n á k la d ů p r o s t á t .
Z a j e d e n z h la v n íc h c íl ů n a š í p r á c e v y t y č u j e m e p ř e d e v š í m p o r o v n á n í
p ř ís t u p u v lá d y a v l á d n íc h in s t i tu c í k o b ě m a h l a v n í m p r o u d ů m n á h r a d n í r o d in n é
p é č e – ú s t a v n í v ý c h o v y n e b o u m ís t ě n í d ě t í d o r o d in y . J a k o d a lš í n e m é n ě d ů le ž it o u
s lo ž k u p r á c e p a k c h c e m e u v é s t p o r o v n á n í p ř íj m ů , r e s p . n á k la d ů n a je d n o t li v é
d r u h y t é t o p é č e v o b o u z e m íc h .
Js m e s i v ě d o m i t o h o , ž e n á h r a d n í r o d in n o u p é č i n e j lé p e p ř ib líž ím e n á č r t e m
s it u a c e z a i n t e r e s o v a n ý c h s t r a n . T o t o c h c e m e m ít p ř i v y p r a c o v á v á n í p r á c e v ž d y
n a p a m ě t i.
N a š i p r á c i h o d lá m e r o z d ě lit n a n ě k o lik z á k l a d n íc h č á s t í. P ř e d e v š ím
b y s e m ě lo j e d n a t o č á s t v z t a h u jí c í s e k H is t o r ii n á h r a d n í r o d in n é p é č e v d ě j in á c h
l id s t v a . J a k o b e z p r o s t ř e d n ě n a v a z u jíc í č á s t b y c h o m r á d i z a ř a d ili p la t n o u
L eg is la t iv u u v o z u jíc í v š e c h n y t y p y n á h r a d n í r o d in n é p é č e v Č e s k é r e p u b l ic e
a v e V e lk é B r it á n ii. C h y s t á m e s e t a k é o s lo v it ( p ě s t o u n s k é ) r o d in y a d ě t s k é d o m o v y
p o r o v n á n í n á k l a d ů n a ú s t a v n í n á h r a d n í r o d in n o u p é č i . V Z á v ě r u c h c e m e
z h o d n o t it s o c io e k o n o m ic k ý p ř ín o s o b o u d r u h ů n á h r a d n í r o d in n é p é č e . N a ú p l n ý
k o n e c n a š í p r á c e z a ř a d ím e p ř ílo h y , z d r o j e in f o r m a c í a p o u ž it o u lit e r a t u r u .
" N a d z la t o d r a ž š í k le n o t j e s t d ít ě ,
a le n a d s k lo k ř e h č í. " J . A . K o m e n s k ý
1
Ř E H L E D T Y P Ů N Á H R A D N Í R O D I N N É P É Č EV E S K É R E P U B L I C E
1.1
1.1.1
S t a r o v ě kC h c e m e - li s e z a b ý v a t p o s t a v e n ím d ě t í v e s p o le č n o s t i o d s a m o t n é h o
p o č á t k u , z a č n e m e u lo v c ů m a m u t ů . V d r s n ý c h p o d m ín k á c h d o b y le d o v é b y la
ž e n a s c h o p n a s t a r a t s e p o u z e o j e d n o d ít ě , p r o t o ž e p ř e s u n y n a d e l š í v z d á l e n o s t i
b y l y t e h d y d o s t i n e b e z p e č n é . P ř e d p o k lá d á s e t e d y , ž e p ř e b y t e č n á n e m lu v ň a t a
m u s e la b ý t z a b i ta .
P r v n í z m ín k y o p r o b lé m u o p u š t ě n ý c h d ě t í j s o u z n á m y z a n t ik y z e 8 .- 7 . s t o l.
p ř e d K r is t e m . T é m a o d lo ž e n é d ě t i, j s o u n á m z n á m y i z ř e c k é m y t o lo g ie .
N e jz n á m ě j š í j e a s i p ř í b ě h R o m u l a a R e m a – d v o u b r a t ř í, k te r é v y c h o v a l a v lč ic e .
V A t h é n á c h b y lo b ě ž n é , ž e p o n a r o z e n í d ít ě t e o t e c r o z h o d l, z d a s i r o d in a d ít ě
p o n e c h á , č i z d a j e j o d lo ž í. R o z h o d l- li p r o d r u h o u v a r ia n t u , r o d i n a n o v o r o z e n c e
b u ď u s m r ti la (z v lá š tě v p ř íp a d e c h , n a r o d ilo - l i s e s n ě j a k o u t ě le s n o u v a d o u ) ,
n e b o s e d ít ě d o s t a lo d o p é č e o b c h o d n ík ů s o t r o k y ; v p ř íp a d ě d ě v č á t e k
k e k u p l íř ů m . V ě t š í š a n c i n a v ý c h o v u v e v la s t n í r o d in ě m ě li s a m o z ř e j m ě c h la p c i,
n e b o ť p ř e d s t a v o v a l i b u d o u c í p r a c o v n í s í lu , a t u d íž b u d o u c íh o ž iv it e l e r o d in y .
P o k u d s e r o d in a r o z h o d la d ít ě o d lo ž it , b y lo č a s t o z v y k e m , n e c h a t u n o v o r o z e n ě t e
n ě j a k é p o z n á v a c í z n a m e n í, n a p ř ík la d m e d a ilo n , n e b o p ř ív ě š e k , d ík y k t e r é m u
s e r o d in a m o h la p o t e n c iá ln ě p o m n o h a le t e c h s d ít ě t e m o p ě t s h l e d a t . T a k é
s e s t á v a lo , ž e s e d ít ě t e u j a la n e p lo d n á ž e n a a v y d á v a la j e z a s v é v l a s t n í.
V e S t a r o v ě k é S p a r t ě b y la s v ě ř e n a v ý c h o v a v ě t š in y d ě t í a u t o m a t ic k y s t á t u .
B y l o - li d ít ě s la b é , m u s e lo b ý t u s m r c e n o , n e b o ť b y n e v y d r ž e lo t v r d o u s p a r ť a n s k o u
v ý c h o v u . O s t a t n í d ě t i v y r ů s t a ly o d s e d m i le t m im o d o m o v a b y ly v y c h o v á v á n y
s p o le č n ě v e s p e c iá ln íc h š k o lá c h . C h la p c i s e v ě n o v a li n á r o č n é m u v o je n s k é m u
v ý c v ik u a d ě v č a t a s e v ě n o v a la t a n c i, h u d b ě a t ě le s n ý m c v ič e n ím .
V T h é b á c h b y l o p ř ís n ě z a k a z o v á n o d ít ě p o n e c h a t s v é m u o s u d u o p u š t ě n é ,
a v š a k b y lo m o ž n o d ít ě o d p r o d a t . N a z p r o s t ř e d k o v á v á n í o b c h o d ů s d ě t m i s e z d e
o t e v ř e n ě p o d íle l s t á t .
P r v n í l e g i s la t iv n í ř e š e n í p r o b lé m u o p u š t ě n ý c h d ě t í s e d a t u j e d o o b d o b í
6 .- 5 . s t o l. p ř . K r ., t e d y d o o b d o b í v z n ik u p r v n íc h a t h é n s k ý c h z á k o n ů . P o d le t ě c h t o
z á k o n ů m ě l s tá t z a p o v in n o s t p o s t a r a t s e o v ý c h o v u a v z d ě lá n í o s iř e lý c h d ě t í
o b č a n ů p a d lý c h v e v á l c e .
V Ř ím ě b y lo u s m r c o v á n í n o v o r o z e ň a t p ř ís n ě z a k á z á n o t e p r v e v e 3 . s t o l.
p ř . K r ., o v š e m t e n t o z á k a z n e b y l p ř íliš r e s p e k t o v á n . V y s p ě lá ř ím s k á k u lt u r a
k u p o d iv u p o s t r á d a la j a k é k o li z a ř íz e n í p r o p é č i o s ir o t k y . U ž v d o b ě ř ím s k é
r e p u b lik y b y la ř ím s k ý m p r á v e m u p r a v e n a a d o p c e . V z t a h o s v o j e n c e a o s v o j it e le
b y l p o t o m s t e jn ý j a k o v e v l a s t n í r o d in ě . A d o p c e b y la t e h d y s ic e p r a k t ik o v á n a s p íš e
v e v y š š íc h s p o le č e n s k ý c h k r u z íc h , k d y b e z d ě tn ý m a n ž e ls k ý p á r p o t ř e b o v a l
z a b e z p e č it p o k r a č o v á n í r o d u a j m é n a , a le z t é t o le g is l a t iv n í ú p r a v y n a k o n e c
v y c h á z í v ě t š in a p o z d ě j š í c h e v r o p s k ý c h z á k o n ů o o s v o j e n í.
U I z r a e l s k é h o n á r o d a b y l a p é č e o s ir o t k y s p o j e n a i s p é č í o o v d o v ě lé ž e n y ,
k te r ý c h v d o b á c h v á le k n e b y lo m á l o . V íc e m é n ě b y la t o u t o p é č í p o v ě ř e n a m ís t n í
k o m u n i ta d a n é h o m ě s t a č i v e s n ic e , v e k te r é s e d a n é s ir o t y č i v d o v y n a c h á z e ly .
Ž á d n ý I z r a e lit a v la s t n íc í p o le j e j k u p ř . p ř i ž n íc h n e s m ě l d o ž n o u t a ž d o k r a j e ,
a b y s i s ir o t c i a v d o v y m o h li n a s b ír a t z r a lý c h k la s ů a t ím s i p ř ile p š ili p ř i s v é m
ž iv o b y t í. P ř e s t o ž e b y ly p o v in n i s e o s ir o t k y a v d o v y p o s t a r a t , č a s t o s e t a k n e d ě l o
a i v t o m t o n á r o d ě d o c h á z e lo k o d s o u v á n í s ir o t k ů a v d o v n a o k r a j s p o le č n o s t i,
k d e j im n e z ř íd k a h r o z ila s m r t h la d e m .
1.1.2
S t ř e d o v ě kP r v n í n a le z in e c b y l z ř íz e n v M ilá n ě u ž v r o c e 7 8 7 n . l., p ř e s t o s e v d o b ě
s t ř e d o v ě k u v E v r o p ě s n a le z e n c i t é m ě ř n e s e t k á v á m e . Z v l á š t ě n a v e n k o v ě s e lid é
c e lo r o č n ě p o t ý k a li s n e d o s t a t k e m p o t r a v y a t a k b y ly p ř e b y t e č n é d ě ti ( z e jm é n a
h o lč ič k y ) , k t e r é r o d in a n e m o h la u ž iv it , z a b íj e n y , n e b o p o n e c h á v á n y s v é m u o s u d u ;
c o ž b y lo v e v ě tš in ě p ř íp a d ů t o t o ž n é . P o k u d s e s ir o t k ů n e u j a li p ř íb u z n í, n e m ě li
t é m ě ř š a n c i n a p ř e ž it í. V r o c e 1 1 9 8 b y l v Ř ím ě z ř íz e n n a l e z in e c s t z v . t o r n e m . B y l a
t o s c h r á n k a z a b u d o v a n á d o z d i k lá š te r a t a k , ž e s e o to č e n ím d o s t a l o d ít ě d o v n it ř .
M a tk y t a k b y lo d o v o le n o o d k l á d a t s v é n e m a n ž e ls k é d ě t i. T o t o z a ř íz e n í lz e
s t r o c h o u f a n t a z ie p o v a ž o v a t z a p ř e d c h ů d c e d n e š n íc h b a b y b o x ů . T a k o v é d ě t i
m o h ly b ý t ( p o k u d m ě ly š t ě s t í) a d o p t o v á n y , p o p ř íp a d ě d á n y d o p ě s t o u n s k é p é č e .
O f o r m á l n í a d o p c i m ě ly o p ě t ja k o v a n t ic e z á j e m s p í š e b o h a t š í š le c h t ic k é v r s t v y ,
k te r é s i tí m z a b e z p e č o v a ly p o k r a č o v á n í r o d u .
1.1.3
N o v o v ě kP r v n í ú s t a v y p e č u jíc í o s ir o t k y , s e v E v r o p ě z a č a ly o b j e v o v a t v p a t n á c t é m
s t o le t í, j d o u c e r u k u v r u c e s e s íl íc ím v liv e m k ř e s ť a n s t v í, k d y s e t é t o ú lo h y u ja l a
c ír k e v . V t é d o b ě z a č a ly b ý t s ir o t č in c e n e d íln o u s o u č á s t í m n o h ý c h k lá š t e r ů
a š p i tá l ů . P o z d ě j i z a č a ly v e v y s p ě l e j š íc h s t á t e c h t u t o ú lo h u č á s t e č n ě p ř e b ír a t
i s tá t n í o r g a n iz a c e , a l e j e š t ě v 1 9 . s t o l. m ě la v t é t o o b la s t i d o m in a n t n í p o s t a v e n í
s p íš e c ír k e v .
P r o b l é m s ir o t k ů s e d o tý k a l p o m ě r n ě z n a č n é č á s t i o b y v a t e l – p o d le o d h a d ů
b y l o z h r u b a k a ž d é d e s á t é d ít ě s ir o tk e m . T ě ž k ý b y l i ú d ě l s ir o t k ů , k t e ř í p a d li
p o d p o r u č e n s t v í v r c h n o s t i ( m a j ite le p a n s t v í ). T y t o d ě t i p r a c o v a ly n a s t a t c íc h j a k o
č e le d ín i a d ě v e č k y a s j e j ic h p ř íp a d n ý m m a j e t k e m d is p o n o v a la v r c h n o s t . S ir o t c i
p a k č a s t o p o d lo u h ý c h le t e c h p r á c e n e d o s t a li n ic a m u s e li z ů s t a t v p a n s k é s lu ž b ě .
T e p r v e o d p o lo v in y 1 8 . s to l . z a č a l d o v z t a h ů m e z i p o d d a n ý m i a v r c h n o s t í
z a s a h o v a t s t á t.
V 1 9 . a v 1 . p o l. 2 0 . s t o l . ž e n y z le p š í s p o le č n o s t i, p o k u d n e c h t ě n ě o t ě h o t n ě ly ,
o d j íž d ě l y b u ď d o A n g l ie n e b o d o Š v ý c a r s k a , k d e v t a jn o s t i p o r o d i ly . T y t o d ě t i b y l y
z a p e n íz e d á n y n a v y c h o v á n í d o n ě k t e r é r o d in y n a v e n k o v ě . D o m ů s e p a k v r a c e l y
s t ím , ž e b y li n a j a k é s i s t u d ij n í c e s t ě . V n iž š íc h v r s tv á c h č i n a v e n k o v ě s i d ít ě ž e n a
p o n e c h a la ; o k o lí j í v š a k o b v y k le o p o v r h o v a lo .
O p r o s t ř e d í s ir o t č in c ů z t o h o t o o b d o b í s e d o z v íd á m e n e j č a s t ě j i z lit e r á r n íc h
d ě l a u to r ů , k t e ř í j im i p r o š li ( C h a r l e s D i c k e n s , C h a r lo t t e B r o n t ë a j.) . V e v ě t š in ě
t ě c h t o d ě l j s o u t y t o ú s t a v y líč e n y j a k o v e l ic e t v r d é p r o s t ř e d í. D ě t i z d e o b v y k le
t r p ě ly h la d y , b y ly p e r s o n á le m t ý r á n y , n u c e n y k t ě ž k é p r á c i a d o k o n c e s e x u á ln ě
z n e u ž í v á n y . N á s le d k e m to h o b y la v s ir o t č in c íc h i m im o ř á d n ě v e lk á ú m r t n o s t
s v ě ř e n c ů . V 1 8 . s t o l. p ř e ž ilo v s ir o t č in c i p r v n í r o k ž iv o t a j e n 5 0 - 7 0 % n o v o r o z e n c ů .
V ú s t a v u , k a m o d l o ž il s v ý c h 5 d ě t í s p is o v a t e l J e a n J a c q u e s R o u s s e a u , b y la t a t o
š a n c e d o k o n c e p o u h ý c h 5 % . D ů v o d e m tě c h t o ú m r t í v š a k n e b y l o je n o m š p a t n é
z a c h á z e n í, a l e t a k é š p a t n é h y g ie n ic k é p o d m ín k y , j e ž z a p ř íč iň o v a ly č a s t é e p id e m ie .
D a l š ím o v liv ň u jí c ím f a k t o r e m b y la n e d o s t a te č n á v ý ž iv a d ě t í. S ir o tč in c e b y l y t o t iž
m a t e r iá ln ě o d k á z á n y p ř e v á ž n ě n a m il o d a r y o d š l e c h t y . V r o c e 1 7 7 4 z a lo ž il
š v ý c a r s k ý p e d a g o g J o h a n n H e in r ic h P e s ta l o z z i s o u k r o m ý ú s t a v p r o v ý c h o v u
ž e b r a v ý c h d ě t í. Z d e s e m ě l y d ě t i n a u č it p r a c o v a t a z j e j ic h n á s le d n ý c h v ý d ě l k ů m ě l
b ý t ú s t a v d á le f in a n c o v á n . T e n t o p o d n ik v š a k p r o n e d o s t a t e k p e n ě z d o p ě t i le t
z t r o s k o t a l.
V o b d o b í M a r ie T e r e z ie b y l y z ř i z o v á n y š k o l y v m a n u f a k t u r á c h . Z d e
s e m ě ly c h u d é d ě t i a d ě t i z e s ir o t č in c ů u č it p r a c o v a t , r e s p . s e v y u č it , a t ím z le p š it
s v é p o s t a v e n í v e s p o le č n o s ti. M a j it e l é m a n u f a k t u r v š a k b r a l i d ě t i j e n o m j a k o
l e v n o u p r a c o v n í s ílu a n e d o d r ž o v a li č a s t o a n i s t á t e m d a n é p ř e d p is y . D ě t i z d e
t r p ě ly h la d e m a z im o u , v s t á v a ly v 5 :0 0 h o d r á n o a s p á t c h o d ily a ž v e 2 2 :0 0 h o d
v e č e r . K d v a n á c t ih o d in o v é p r a c o v n í d o b ě ji m b y l y d o p ř á n y 2 h o d in y v ý u k y .
I n s p e k c e t o t o n a k lá d á n í s d ě t m i o z n a č il a z a b a r b a r s k é , c o ž v e d lo v r o c e 1 8 4 2
k v y d á n í d e k r e tu u p r a v u j íc íh o d ě t s k o u p r á c i, c o ž s it u a c i s ir o t k ů p o s t u p e m č a s u
a l e s p o ň č á s t e č n ě z le p š ilo .
N a p o č á t k u 1 9 . s t o l. b y lo d ík y v y d á n í p r v n íh o o b č a n s k é h o z á k o n í k u
u p r a v e n o i p o s ta v e n í d ít ě t e . O v ý c h o v ě d ě t í m o h ly r o z h o d o v a t p o r u č e n s k é
a o p a t r o v n ic k é s o u d y . V p ř íp a d ě , ž e r o d ič e n e s p lň o v a li r o d ič o v s k é p o v in n o s t i,
r o z h o d l s o u d o o d e b r á n í o t c o v s k ý c h p r á v ( m a t k y v t é to d o b ě n e b y ly p r á v n ě
z o d p o v ě d n é z a s v é d ě t i) . T y t o d ě t i b y l y p o d le z á k o n a z r o k u 1 8 6 2 p o s ílá n y
d o o b c e , k d e s e n a r o d i ly , k d e s e j ic h m u s e la u jm o u t p ě s t o u n s k á r o d in a .
T a s e o v š e m v e v ě t š in ě p ř íp a d ů n e s n a ž ila o s u d s ir o t k a n ija k u s n a d n it .
O d p o lo v in y 1 9 . s t o l z a č a l y v z n ik a t z e s o u k r o m ý c h in ic ia t iv t z v . o c h r a n o v n y ,
v n ic h ž m ě ly d ě t i š a n c i n a l e p š í ž iv o t a b y l o o n ě z d e lé p e p o s t a r á n o .
V 8 0 . a 9 0 . l e t e c h p ř e d m in u lé h o s t o le t í s e t ě c h t o ú s t a v ů z a č a l o s ta v ě t v íc e
a o b j e v ily s e i p r v n í p o l e p š o v n y . V t é to d o b ě s e j iž v m e n š í m íř e u p la t ň o v a l a
i p la c e n á p ě s t o u n s k á p é č e .
Z a p ř e d c h ů d c e p ě s t o u n s k é p é č e je v n ě k t e r ý c h p u b l ik a c íc h o z n a č o v á n a
p é č e k o j n ý c h . K o jn á n e v la s t n í d ě t i z a ú p l a t u n e j e n k o jila , a le č a s t o
j e i v y c h o v á v a la . V d o b ě R a k o u s k a - U h e r s k a p ř e c h á z e l a f u n k c e k o j n ý c h
v p ě s t o u n s k o u p é č i. N a le z in c e b y ly fi n a n c o v á n y z e m s k ý m f o n d e m 4 0 0 .0 0 0 z la t ý c h
r o č n ě , z n ic h ž s e t a k é h r a d il a i n á s le d n á p ě s t o u n s k á p é č e . Z e z e m s k é p o r o d n ic e
p ř e š lo d ít ě o s m ý d e n p o n a r o z e n í d o p é č e p ě s t o u n k y . T a n a n ě d o s t á v a l a v p r v n ím
r o c e 6 z la t ý c h m ě s íč n ě , v e d r u h é m 4 a o d t ř e tíh o d o š e s t é h o r o k u ž iv o t a d ít ě t e
p o u z e 3 z la t é n a m ě s íc . S n a r ů s t a j íc ím v ě k e m d ít ě t e s e t e d y v ý d ě le k s n iž o v a l.
P o 6 . r o c e s e o d ít ě d á le p ě s t o u n k a s t a r a la b e z p la t n ě a n e b o m u s e lo b ý t v r á c e n o
d o ú s t a v u a n á s l e d n ě p o s lá n o d o r o d n é o b c e . V R a k o u s k u - U h e r s k u b y l o o s v o je n í
o d r o k u 1 8 1 1 ř e š e n o le g is l a t iv n ě t a k , ž e o s v o jit e li m u s e lo b ý t m in im á ln ě 5 0 le t
a n e s m ě l m ít ž á d n é d ě t i. O s v o j it e le m s m ě l b ý t p o u z e m u ž . V r o c e 1 9 0 2 z a lo ž il
Z e m s k ý v ý b o r v Č e c h á c h s ir o t č í f o n d a r o k u 1 9 0 4 v z n ik a jí v je d n o t liv ý c h o k r e s e c h
o k r e s n í k o m is e p r o p é č i o m lá d e ž .
O t á z k a s ir o tk ů z a č a l a b ý t v ž d y n o v ě ř e š e n a s n á v a lo v ý m i p ř íl iv y s ir o t k ů ,
a t o z v lá š t ě v p o v á le č n ý c h o b d o b íc h . N e n í p r o t o d iv u , ž e p o p r v n í s v ě t o v é v á lc e
b y l a n á h r a d n í r o d in n á p é č e le g is la t iv n ě u p r a v e n a v e v ě t š in ě e v r o p s k ý c h z e m íc h ,
p ř ič e m ž s e n e b ý v a lý d ů r a z k la d l n a b la h o d ít ě t e . N o v e la z r o k u 1 9 1 4 s n íž ila
v ě k o v o u h r a n ic i o s v o jit e le z p ů v o d n íc h 5 0 le t n a 4 0 le t a v ě k o v ý r o z d íl
m e z i o s v o jit e le m a o s v o j e n c e m m u s e l b ý t m i n im á ln ě 1 8 l e t . P o z d ě j i s e o s v o j it e le m
j iž s m ě l a s t á t i ž e n a . O d r o k u 1 9 1 4 s m ě l o t e c o s v o j it i s v é n e m a n ž e ls k é d ít ě , c o ž
d ř ív e m o ž n é n e b y l o .
P o v z n i k u Č e s k o s l o v e n s k a v r o c e 1 9 1 8 n a v á z a la n a š e p é č e o d ě t i n a s t a v
v b ý v a l é m R a k o u s k u - U h e r s k u . Z o k r e s n íc h k o m is í s e s t a la o k r e s n í p é č e o m lá d e ž .
V r o c e 1 9 3 1 s p r a v o v a ly o k r e s y 2 4 o k r e s n íc h s ir o t č in c ů a s t á t s p r a v o v a l 6 0 d ě t s k ý c h
d o m o v ů . O d t u d m o h ly d ě t i o d c h á z e t b u ď d o a d o p t iv n íc h n e b o d o p ě s t o u n s k ý c h
r o d in . R a k o u s k é p r á v o p l a t ilo v č e s k ý c h z e m í c h a ž d o r o k u 1 9 2 8 . V r o c e 1 9 2 8
d o š lo k e s j e d n o c e n í z á k o n ů o o s v o j e n í z á k o n e m č . 5 6 / 1 9 2 8 S b . O s v o j it e le m m o h la
b ý t b e z d ě t n á o s o b a s t a r š í 4 0 le t , p ř ič e m ž r o z d íl m e z i o s v o je n c e m a o s v o jit e le m
z ů s t a l n a m in im á ln í h r a n ic i 1 8 le t . S v é n e m a n ž e ls k é d ě t i s m ě l o s v o j it e l a d o p t o v a t
p ř e d d o s a ž e n ím 4 0 . r o k u ž iv o t a a o s v o j e n y m o h ly b ý t i o s o b y z le t ilé . S p o le č n ě
m o h li o s v o j it d ě t i p o u z e m a n ž e lé . C o s e t ý k a lo d ě d ic t v í, z ů s t á v a ly d ít ě t i
z a c h o v á n y v z t a h y k p ů v o d n í r o d in ě . A b y d í t ě m o h lo b ý t o s v o j e n o , m u s e li k t o m u
d á t s o u h la s o b a d v a p o k r e v n í r o d ič e . P o k u d b y ly n á z o r y r o d i č ů r o z d íl n é ,
r o z h o d o v a l o t e c . M ís t o r o d ič ů m o h l d á t s o u h la s r o v n ě ž s o u d n e b o p o r u č e n s k ý
ú ř a d . V r o c e 1 9 4 9 b y la d ík y p o lit ic k ý m z m ě n á m u s t a n o v e n í o o s v o je n í s h r n u t a
d o Z á k o n a o s t a v u r o d in n é m , č . 2 6 5 /1 9 4 9 S b . T ím t o b y la p r á v a n e m a n ž e l s k ý c h d ě t í
s t e j n á j a k o u m a n ž e l s k ý c h d ě t í a b y l a v y h lá š e n a r o v n o s t m e z i m u ž e m a ž e n o u .
V r o c e 1 9 5 0 b y l a d ík y u t u ž e n í r e ž im u z r u š e n a p ě s t o u n s k á p é č e . R o d in a b y l a
v t é d o b ě p o v a ž o v á n a z a h is t o r ic k y p ř e k o n a n o u in s t i tu c i a v y z d v ih o v á n a b y la
p ř e d e v š ím k o le k ti v n í v ý c h o v a v d ě t s k ý c h d o m o v e c h . D o t é d o b y b y la p ě s t o u n s k á
p é č e s iln ě r o z š íř e n a a t a k v r o c e 1 9 5 0 m u s e l v e lik ý p o č e t d ě t í n á h le p ř e jít
d o d ě t s k ý c h d o m o v ů . J e d in ý m ř e š e n ím p r o z k la m a n é p ě s t o u n y b y l o d ě t i
s i a d o p t o v a t , c o ž o v š e m z n a m e n a l o p ř ij ít o p ě s t o u n s k é d á v k y .
Z á k o n o s t a v u r o d in n é m z r o k u 1 9 4 9 b y l z r u š e n z á k o n e m č . 5 2 / 1 9 5 5 S b .
a n o v e lo u č . 1 5 /1 9 5 8 S b . o z m ě n ě p ř e d p is ů o o s v o je n í, k d e b y lo o s v o je n í r o z d ě l e n o
n a z r u š it e l n é a n e z r u š i t e ln é , k d y s e p o o s v o j e n í z r u š í j a k é k o l i v z t a h y s p ů v o d n ím i
r o d ič i. N a p r o t i t o m u v z t a h y s o s v o je n e c k o u r o d in n o u j s o u id e n t ic k é j a k o
u v la s t n íc h d ě t í. Z á k o n z r o k u 1 9 5 5 b y l r o k u 1 9 6 3 z r u š e n p ř ij e t ím z á k o n a o r o d in ě
č . 9 4 /1 9 6 3 S b . T e n t o z á k o n u m o ž n il s o u d u z b a v it r o d ič e r o d ič o v s k ý c h p r á v ,
a t ím o t e v ř e l c e s t u k v ý c h o v ě f o r m o u a d o p c e p r o d a l š í d ě t i. D ě t i, k t e r é b y d ř í v e
z b y t e č n ě v y r ů s t a l y v ú s t a v e c h , s e t a k m o h ly d o s t á v a t d o a d o p t iv n íc h r o d in ,
k d e j im j e p o s k y t n u t a le p š í j a k d u š e v n í t a k m a t e r iá ln í p é č e .
S t á le v š a k z ů s t á v á v ú s t a v e c h v e lk é m n o ž s t v í d ě t í, k t e r é j s o u p r o a d o p c i
n e v h o d n é , tj . n e j s o u p r á v n ě v o ln é , n e b o o n ě je d n o d u š e z n ě j a k é h o d ů v o d u n e m a jí
r o d in y z á j e m . J e d n á s e p ř e v á ž n ě o d ě t i t ě ž c e z v la d a t e ln é , d ě t i s n e jr ů z n ě j š ím i
p s y c h ic k ý m i č i f y z ic k ý m i p o r u c h a m i n e b o r o m s k é d ě t i. P r o t y t o d ě t i b y la u r č e n a
p ě s t o u n s k á p é č e . Z á k o n o p ě s t o u n s k é p é č i b y l p ř ij a t v r o c e 1 9 7 3 ( č . 5 0 /1 9 7 3 S b .)
a o b n o v u je m o ž n o s t n á h r a d n í r o d in n é p é č e f o r m o u p ě s t o u n s k é p é č e , k t e r á b y la
u n á s z r u š e n a v r o c e 1 9 5 0 .
1.2
P o j e m n á h r a d n í r o d in n á p é č e ( N R P ) j e s á m o s o b ě š ir š ím p o j m e m n e ž
s e v ě t š in a p o p u la c e d o m n ív á . J a k k o li s e v č e s k ý c h p o d m ín k á c h j e d n á p ř e d e v š ím
o o s v o j e n í ( n e b o li a d o p c i) a p ě s to u n s k o u p é č i, z a h r n u j e n a v íc j e š t ě k r o m ě
m e z in á r o d n íh o o s v o j e n í i p ě s t o u n s k o u p é č i, o p a t r o v n ic t v í a p o r u č e n s t v í. F a k t ic k y
s e je d n á o t a k o v o u f o r m u p é č e o d ě t i, p ř i k t e r é j e s n a h a d ě t i z a ř a d it d o n á h r a d n íh o
p r o s t ř e d í, k t e r é j e c o n e j v íc e p o d o b n é p r o s t ř e d í v p ř ir o z e n é r o d in ě .
N R P j e z a k o t v e n a a u p r a v e n a n á s le d u j íc ím i p r á v n ím i p ř e d p is y :
Z á k o n č . 3 5 9 / 1 9 9 9 S b ., o s o c iá ln ě - p r á v n í o c h r a n ě d ě t í, v p la t n é m z n ě n í
( n o v á ú p r a v a v r o c e 2 0 0 6 – v y d a n á p o d z á k . č . 1 3 4 / 2 0 0 6 S b . – je p l a tn á o d 1 .6 .2 0 0 6 ) .
Z á k o n č . 9 4 / 1 9 6 3 S b ., o r o d in ě , v p la t n é m z n ě n í.
Z á k o n č . 4 0 / 1 9 6 4 S b ., o b č a n s k ý z á k o n ík , v p la t n é m z n ě n í.
S d ě le n í č . 4 3 / 2 0 0 0 S b . m . s ., Ú m lu v a o o c h r a n ě d ě t í a s p o lu p r á c i
p ř i m e z in á r o d n ím o s v o je n í ( p ř ij a t á d n e 2 9 . 5 . 1 9 9 3 v H a a g u ) .
S d ě le n í č . 1 0 4 / 1 9 9 1 S b ., Ú m lu v a o p r á v e c h d ít ě t e ( p ř ij a t á d n e 2 0 . lis t o p a d u
1 9 8 9 v N e w Y o r k u ) .
U s n e s e n í č . 2 / 1 9 9 3 S b ., L is t in a z á k la d n í c h lid s k ý c h p r á v a s v o b o d ,
v p la t n é m z n ě n í (je s o u č á s t í z á k o n a č . 1 / 1 9 9 3 S b ., Ú s t a v a Č e s k é r e p u b l ik y ,
v p la t n é m z n ě n í) .
Z á k o n č . 9 7 /1 9 6 3 S b ., o m e z i n á r o d n ím p r á v u s o u k r o m é m a p r o c e s n ím ,
v p la t n é m z n ě n í.
1.3
O s v o j e n ím , n e b o l i a d o p c í, v z n ik á m e z i r o d ič i a d ě t m i s t e j n ý v z t a h , j a k o
k d y b y b y ly b io lo g i c k y p ř íb u z n í. R o d ič e i o s v o j e n é d ě t i t a k z ís k á v a j í s t e j n á p r á v a
a p o v in n o s t i j a k o d ě t i v la s t n í. O s v o j e n é d ít ě t a k é d o s t á v á p ř íj m e n í s v ý c h r o d i č ů
a v z t a h k o s t a t n ím č le n ů m r o d i n y j e p o v a ž o v á n z a v z t a h p ř íb u z e n s k ý . O o s v o je n í
d ít ě t e r o z h o d u j e v ý h r a d n ě s o u d , p ř i č e m ž o s v o je n í j e m o ž n é n e j d ř ív e t ř i m ě s íc e
p o t é , c o s e o s v o j it e l n a s v é n á k la d y o s v ě ř e n é d ít ě s t a r á . P o d m ín k y o s v o j e n í j a k o
t a k o v é h o j s o u u v e d e n y v z á k o n ě č . 9 4 /1 9 6 3 S b ., o r o d in ě , v e z n ě n í p o z d ě j š íc h
p ř e d p is ů .
K o s v o j e n í d ít ě t e m u s í o s v o jit e l s p lň o v a t n á s le d u j íc í p o d m ín k y :
M u s í b ý t z p ů s o b il ý k p r á v n ím ú k o n ů m .
Je d n á -l i s e o c iz in c e , m u s í m ít p o v o le n í k t r v a lé m u p o b y t u n a ú z e m í Č e s k é
r e p u b lik y n e b o h lá š e n í k p o b y t u v Č R , a t o d le z v lá š t n íh o p r á v n íh o p ř e d p is u
u p r a v u j íc íh o p o b y t c iz in c ů n a n a š e m ú z e m í n a d o b u m in im á ln ě 3 6 5 d n í.
M u s í p o d a t ž á d o s t , k t e r á o b s a h u je :
•
O p is z e v id e n c e R e js t ř ík u t r e s t ů .
•
Z p r á v u o s v é m z d r a v o t n ím s t a v u .
•
Ú d a j e o s v ý c h e k o n o m ic k ý c h a s o c iá ln íc h p o m ě r e c h .
•
S o u h la s s e z j iš ť o v á n ím d a lš íc h ú d a jů p o t ř e b n ý c h
p r o z p r o s t ř e d k o v á n í a d o p c e .
•
S o u h la s k d y k o li v z jiš ť o v a t , z d a n e d o š lo k e z m ě n ě r o z h o d n ý c h
s k u t e č n o s t í u v e d e n ý c h v e s p is o v é d o k u m e n t a c i.
•
F o t o g r a f ie ž a d a t e lů .
S t r u č n ě s e d á v y j á d ř it t a k t o p ř ip r a v e n o s t ž a d a t e l ů :
•
Ro d ič e v y k a z u j í r y s y z d r a v é r o d in y .
•
Ob a r o d ič e s a d o p c í p ln ě s o u h la s í.
•
Ro d ič e j s o u s c h o p n i p ř ij ím a t s v é p r o t ic h ů d n é e m o c e .
•
Ro d ič e j s o u s c h o p n i o d s o u v a t s t r a n o u n a p ln ě n í, k t e r é b y j im p ř in e s lo
o c e n ě n í a p ř iln u t í z e s t r a n y d ít ě t e, a o d o lá v a t p o c it ů m o d m ít n u t é h o – tý k á
s e p ř ij e t í s t a r š íc h d ě t í.
•
Ro d ič e j s o u s c h o p n i s p o k o j it s e s m a lý m i k r o k y v e d o u c ím k e z le p š e n í.
•
Ro d ič e z ů s tá v a j í v ě r n i z á v a z k u , ž e j e r o d in n ý v z t a h t r v a lý i v d o b ě tě ž k o s t í.
•
Ro d ič e m a j í s a m i s e b e r á d i.
•
Ro d ič e j s o u o t e v ř e n í t o m u , a b y v p ř í p a d ě p o t ř e b y v y h le d a li o d b o r n o u
p o m o c .
•
Ro d ič e u z n á v a j í d a n é o d l iš n o s t i
•
Z d r a v í r o d ič e b u d u j í r o d in n é p r o s t ř e d í n a z á k la d ě h o d n o t v y p lý v a j íc íc h
z j e j ic h o s o b n íh o p ř e s v ě d č e n í, j im iž s e ř í d í a k t e r é p ř e d á v a j í d á l, z á r o v e ň
j e j im j a s n é , ž e m o u d r o s t, s íla , r o z h o d n o s t a p o v z b u z e n í, k t e r é j s o u j im
p r o ž iv o t t a k p o t ř e b n é , n e p o c h á z í z n ic h s a m ý c h .
D ů le ž it é j e t é ž m ít p r o d ít ě č a s . 1
K o s v o j o v a n é m u d ít ě t i s e v á ž í n á s le d u j íc í z á k la d n í p r a v id la :
•
M u s í b ý t n e z le t ilé .
•
M e z i n ím a o s v o j it e le m n e s m í b ý t p ř íliš n ý v ě k o v ý r o z d íl .
M ů ž e b ý t o s v o j e n é m a n ž e l s k ý m i p á r y , m a n ž e le m , m a n ž e l k o u
n e b o o s a m ě lo u o s o b o u .
Š p a t n ý f y z ic k ý n e b o p s y c h ic k ý s t a v d ít ě t e n e n í p ř e k á ž k o u p r o o s v o j e n í.
A b y b y l v š a k i d o b u d o u c n a z a j iš t ě n j e h o n o r m á ln í v ý v o j , m ě l b y je h o s o u č a s n ý
f y z ic k ý a p s y c h ic k ý s t a v a v ý v o j b ý t n a o d p o v íd a j íc í ú r o v n i. Z t o h o t o d ů v o d u
j e s n a h a p o d r o b i t d ů k la d n é m u p r o š e t ř e n í i r o d ič e o s v o j o v a n é h o d ít ě t e . P r a k ti c k y
j e t o to o v š e m v e l m i t ě ž k o p r o v e d it e ln é , n e b o ť s p o l u p r á c e z e s t r a n y b io lo g ic k ý c h
r o d ič ů b ý v á v e lic e č a s t o o d m í tá n a . S o u č a s n á le g is la t iv a t a k é u m o ž ň u je o d k lá d á n í
n a r o z e n ý c h d ě t í d o t z v . b a b y - b o x ů , c o ž j a k ý k o l i k o n t a k t s b io lo g ic k ý m i r o d ič i č i n í
v p r a x i je n v e lic e t ě ž k o p r o v e d it e l n ý m .
1 M a r tin K ršk a , o d d . P u b lic R e la tio n s O P R M H . In fo r m a č n í s e rv e r H la v n íh o m ě s ta P r a h y
[o n lin e ] 3 . 5 . 2 0 0 6 , [c ito v á n o d n e 5 . 1 0 . 2 0 0 6 ]. D o s tu p n é z : < h ttp ://w w w .p r a h a -
m e s to .cz / (x q g q q k 4 5 tq fs g z jsz jtp d e5 5 )/ d e fa u lt.a s p x ? id o = 5 1 8 8 & sh = 1 9 0 9 0 2 1 0 7 > .
1.3.1
M o ž n é s t u p n ě o s v o j e n í d í t ě t e v Č e s k é r e p u b l i c eO s v o j e n í v Č e s k é r e p u b l ic e s e d ě l í n a d v a s t u p n ě – o s v o j e n í z r u š i te ln é
a o s v o j e n í n e z r u š it e ln é :
P ř i I . s t u p n i o s v o je n í r o z h o d u j e s o u d p o t z v . t ř í m ě s íč n í p ř e d a d o p č n í p é č i
v ý h r a d n ě n a ž á d o s t o s v o j it e lů , z d a d ít ě d o d a n é r o d in y n e b o d a n é m u j e d n o t liv c i
s v ě ř í, č i n ik o l i. O s v o j e n c i m ů ž e p ř i t o m t o t z v . z r u š it e ln é m o s v o j e n í b ý t z m ě n ě n o
j m é n o i p ř íj m e n í, n ik o li v š a k jm é n a b io lo g ic k ý c h r o d ič ů v r o d n é m lis t ě .
P ř i I I . s t u p n i o s v o je n í, k t e r é m ů ž e n a ž á d o s t o s v o j it e lů b ý t z a h á j e n o
a ž p o d o s a ž e n í p r v n íh o r o k u v ě k u d ít ě t e , j s o u n a z á k la d ě r o z h o d n u t í s o u d u
v r o d n é m li s t ě z m ě n ě n a jm é n a p ů v o d n íc h r o d ič ů . J e d n á s e o t z v . n e z r u š it e ln é
o s v o j e n í.
O s v o j e n í z r u š i te ln é m ů ž e b ý t r o z h o d n u t ím s o u d u z m ě n ě n o n a o s v o je n í
n e z r u š it e ln é , n ik d y v š a k n a o p a k .
1.4
M e z in á r o d n í o s v o j e n í u p r a v u j e Ú m lu v a o o c h r a n ě d ě t í v y p r a c o v a n á
p ř i H a a g s k é k o n f e r e n c i d n e 2 9 . k v ě t n a 1 9 9 3 . D o č e s k é h o p r á v a b y l a t a t o ú m l u v a
im p l e m e n t o v á n a d n e 1 . č e r v n a 2 0 0 0 a s p o le č n ě s e z á k o n e m č . 3 5 9 /1 9 9 9 S b .,
o s o c iá ln ě - p r á v n í o c h r a n ě d ě t í, d á v á m o ž n o s t o s v o j e n í d ě t í ja k z c iz in y , t a k
i p o s k y t n u t í d ít ě t e k o s v o j e n í z a h r a n ic e n a š í r e p u b lik y .
N a H a a g s k é k o n f e r e n c i b y lo n a d á le t a k é u r č e n o , ž e v k a ž d é m č le n s k é m
s t á t ě E v r o p s k é u n ie m u s í b ý t z a m e z in á r o d n í a d o p c i o d p o v ě d n ý j e d e n je d in ý
o r g á n . V Č e s k é r e p u b lic e j e t ím t o o r g á n e m Ú ř a d p r o m e z in á r o d n ě p r á v n í o c h r a n u
d ě t í s e s íd le m v B r n ě . P ř i k o n f e r e n c i b y l ta k é u r č e n j a s n ý p o s t u p p ř i o s v o j o v á n í
d ě t í d o z a h r a n ič í, b y la v y m e z e n a k o m p e te n č n í p r a v id la a u r č e n y p o v in n o s t i
j e d n o t liv ý c h in s t it u c í, s t e j n ě t a k j a k o p ř e d n o s t n í p r á v o d ít ě t e n a a d o p c i v z e m i
s v é h o p ů v o d u .
H a a g s k o u k o n f e r e n c í b y lo ta k é s t a n o v e n o , ž e j a k é k o li z is k y z a d o p c í j s o u
p ř e d e m v y l o u č e n y a a n o n y m it a p r o b io lo g ic k é r o d ič e j e s a m o z ř e jm o s t í.
1.5
P ě s to u n s k á p é č e , j a k o d a lš í s t á t e m g a r a n t o v a n á f o r m a n á h r a d n í r o d in n é
p é č e , j e u p r a v e n a z á k o n e m č . 9 4 / 1 9 6 3 S b ., o r o d in ě , v e z n ě n í p o z d ě j š í c h p ř e d p is ů ,
v z á k o n ě č . 3 5 9 / 1 9 9 9 S b ., o s o c iá ln ě - p r á v n í o c h r a n ě d ě t í, v z á k o n ě č . 1 1 7 / 1 9 9 5 S b .,
o s t á t n í s o c iá ln í p o d p o ř e ( z d e p ř e d e v š ím d á v k y p ě s to u n s k é p é č e ) a d á l e t a k é
v p r á v n íc h p ř e d p is e c h , k t e r é s e z a b ý v a j í s o c iá ln ím z a b e z p e č e n ím ( z d e
n e m o c e n s k é a d ů c h o d o v é p o j iš t ě n í p ě s t o u n ů ) .
N a r o z d íl o d r o d in s o s v o j e n ý m i d ě t m i, k t e r ý m s e d o s t á v á j e n k la s ic k ý c h
r o d in n ý c h p ř íd a v k ů , n e b o ť d ít ě j e již z p r á v n íh o h le d is k a p o v a ž o v á n o z a v la s t n í,
p o b ír a j í p ě s t o u n i a j e j ic h s v ě ř e n c i i j in é p e n ě ž it é d á v k y , k t e r é j s o u v y m e z e n y
z á k o n e m č . 1 1 7 /1 9 9 5 S b ., o s t á t n í s o c iá ln í p o d p o ř e , a t o : P ř ís p ě v e k n a ú h r a d u
p o t ř e b d ít ě t e , P ř ís p ě v e k p ř i p ř e v z e t í d ít ě t e , O d m ě n u p ě s t o u n a , P ř ís p ě v e k
n a z a k o u p e n í m o t o r o v é h o v o z id la ( t e n t o p ř ís p ě v e k j e v y p lá c e n p o u z e v p ř íp a d ě ,
j e s t liž e m á p ě s t o u n v p é č i 3 a v íc e d ě t í n e b o d ít ě t ě ž c e z d r a v o t n ě p o s t iž e n é ) ,
O d m ě n u p ě s t o u n a v e z v lá š tn íc h p ř íp a d e c h ( n a p ř . p o k u d p ě s t o u n p ř e v e z m e
d o p ě s t o u n s k é p é č e a le s p o ň 3 d ě t i n e b o d ít ě d lo u h o d o b ě t ě ž c e p o s t iž e n é ) .
H m o t n ě p r á v n í p o d m ín k o u p r o s v ě ř e n í d ít ě t e d o p ě s t o u n s k é p é č e j e j e h o
b l a h o . F y z ic k é o s o b ě n e b o d o s p o l e č n é p ě s t o u n s k é p é č e m a n ž e lů m ů ž e b ý t d ít ě
s v ě ř e n o j e d in ě v p ř íp a d ě , ž e j e ji m i p o s k y tn u t a z á r u k a ř á d n é v ý c h o v y d ít ě te .
P ě s t o u n n e m á p r á v o z a s t u p o v a t d ít ě v e v š e c h p r á v n íc h z á le ž it o s t e c h , a le p o u z e
v z á le ž it o s t e c h b ě ž n ý c h . V e v ě c e c h m im o ř á d n é h o c h a r a k t e r u , j a k o k u p ř . v y d á n í
c e s to v n íh o d o k la d u , m u s í p o ž á d a t o s o u h la s z á k o n n é h o z á s t u p c e d ít ě te .
D o m n ív á - li s e p ě s t o u n , ž e r o z h o d n u t í z á k o n n é h o z á s t u p c e je p r o t i z á j m ů m d ít ě te ,
m á p r á v o d o m á h a t s e r o z h o d n u t í s o u d u .
P ě s to u n s k á p é č e a u t o m a t ic k y z a n ik á d o s a ž e n ím z l e t ilo s t i d ít ě te n e b o
v z á v a ž n ý c h p ř íp a d e c h t a k é r o z h o d n u t ím s o u d u . P ě s t o u n n e m á v ů č i d ít ě t i ž á d n é
v y ž iv o v a c í p o v in n o s t i. D a lš ím v ý r a z n ý m r y s e m p ě s t o u n s k é p é č e o p r o t i o s v o je n í
j e f a k t , ž e s t y k p ů v o d n íc h r o d ič ů s d ít ě t e m n e m ů ž e b ý t z c e la o m e z e n
n e b o z a k á z á n .
1.5.1
T y p y p ě s t o u n s k é p é č e v Č e s k é r e p u b l i c eČ e s k á le g is la t iv a u v á d í d v a t y p y p ě s t o u n s k é p é č e – s k u p in o v o u
a in d iv id u á ln í:
I n d iv id u á l n í p ě s t o u n s k o u p é č í s e r o z u m í u m ís t ě n í d ít ě t e d o r o d in y ,
z a t ím c op o d s k u p in o v o u je z a p o t ř e b í s i p ř e d s t a v it v ý c h o v u d ít ě t e v z a ř íz e n íc h
p r o v ý k o n p ě s t o u n s k é p é č e u r č e n ý c h n e b o v S O S d ě t s k ý c h v e s n ič k á c h .
N a d r u h o u s t r a n u n e n í č e s k o u le g is la t iv o u d o p o s u d u m o ž n ě n a
p r o f e s i o n á ln í p ě s t o u n s k á p é č e , k t e r á b y v p r a x i z n a m e n a l a z r u š e n í m n o h a
d ě t s k ý c h d o m o v ů . D o š l o k t o m u k u p ř . n a S lo v e n s k u , k d e j iž p ř e d š e s t i le t y b y l
t e n t o in s t it u t u z á k o n ě n a z a m ě s t n a n c i ú s t a v ů s i d ě t i v z a l i d o m ů a n a d á le j s o u
p la c e n i s t á t e m j a k o j e h o z a m ě s t n a n c i.
1.6
2Z c e la z v l á š t n ím d r u h e m p ě s t o u n s k é p é č e n e j e n v Č e s k é r e p u b lic e ,
a l e i v d a lš íc h s t o t ř ic e t i z e m íc h s v ě t a j s o u S O S d ě t s k é v e s n i č k y . V r o c e
1 9 4 9 p o s t a v il n e d a le k o I n n s b r u c k u , k o n k r é t n ě j i v m a l é m m ě s t e č k u I m s t ,
d r . H e r m a n G m e in e r p r v n í d ů m p r o o p u š t ě n é d ě t i. T ím b y l d á n p r v o t n í im p u l s
p r o z a k lá d á n í t z v . S O S d ě t s k ý c h v e s n ič e k . V t e h d e j š ím v á lk o u z n ič e n é m R a k o u s k u
b y l o t a k t o
2 A R X O N , c2 0 0 6 . S O S d ě ts k é-v es n ičk y Č R [o n lin e ], p o s le d n í r e v iz e 8 .1 2 .2 0 0 6 .
[c it. 2 0 0 7 - 0 2 -1 2 ]. D o s tu p n é z : < w w w .s o s -v e sn ic k y .c z > .
p o s t iž e n ý c h d ě t í v e l m i m n o h o . D r . G m e in e r v y t y č il č t y ř i z á k la d n í p r in c i p y
p r o S O S d ě t s k é v e s n ič k y :
1 ) K a ž d é d ít ě p o t ř e b u j e o s o b u , s n íž n a v á ž e ú z k ý c ito v ý v z t a h . P o k u d n e m á v la s t n í
r o d ič e , n e b o j ej o p u s t í č i s e o n ěj n e s t a r a j í, p a k t u t o ú lo h u p ř e v e z m e m a t k a
S O S v e s n ič k y .
2 ) D ít ě p o t ř e b u j e u r č it é s p o le č e n s t v í, v e k t e r é m ž ij e – t e d y r o d in u . V S O S v e s n ič c e
j s o u m a t k a a s o u r o z e n c i r ů z n é h o v ě k u .
3 ) D ít ě p o t ř e b u j e p o c it j is t o ty , ž e n ě k a m p a t ř í, c o ž j e d o m e k , v e k t e r é m ž ij e .
T a k o v á r o d in a p o t ř e b u j e z á z e m í a p o m o c p r o ř a d u s it u a c í. T o u m o ž ň u j e
s p o le č e n s t v í v íc e d o m e č k ů , k t e r é tv o ř í S O S v e s n ič k u . 3
Z á k la d e m k a ž d é S O S v e s n ič k y j e m a t k a a d ě t i. V p o č á t c íc h e x is t e n c e S O S
v e s n ič e k n e b y l p ř ím o v p ě s t o u n s k é r o d in ě p ř ít o m e n m u ž . D r . G m e in e r v y c h á z e l
z d e m o g r a f ic k é h o s lo ž e n í o b y v a t e ls t v a , n e b o ť v p r ů b ě h u 2 . s v ě t o v é v á l k y
z a h y n u lo m n o h e m v íc e m u ž ů n e ž ž e n . A b s e n c e m u ž s k é h o p r v k u m á b ý t z a j iš t ě n a
n á s l e d o v n ě :
Ř e d it e le m v e s n ič k y m á b ý t m u ž ( c o ž a le v Č R n a p ř . v e v e s n ič c e B r n o -
M e d lá n k y n e n í r e s p e k t o v á n o ) .
P e d a g o g ic k ý m z á s t u p c e m ř e d i te le v e s n i č k y m á b ý t r o v n ě ž m u ž ,
a v n e p o s le d n í ř a d ě t a k é d ě t m i v e v e s n ič c e n e j v íc e p ř ij ím a n í ú d r ž b á ř i a j in í
t e c h n ič t í p r a c o v n íc i, k t e r ý m s e v ý k o n e m s v ý c h p o v in n o s t í v p ř ít o m n o s t i d ě t í d a ř í
n e n á s iln o u f o r m o u d ě t i z a p o jo v a t a p ř ip r a v o v a t n a k a ž d o d e n n í s t a r o s t i a p o t ř e b y
b ě ž n é h o ž iv o t a .
3 Z D R A V Á R O D IN A : p ř ílo h a d e n ík u B o h e m ia , R o v n o s t a V e č e rn ík u P r a h a , P r a h a : D ů m
m e d ic ín y , s . r . o ., 1 9 9 8 – . V y ch á z í m ě s íčn ě , č . 7 -8 / 9 9 , s tr . 9 . IS S N n e n í u v e d e n o .
H i s t o r ie v z n i k u S O S v e s n ič e k n a n a š e m ú z e m í s a h á d o r o k u 1 9 6 8 , k d y
v z n ik lo S d r u ž e n í S O S v e s n ič e k . O r o k d ř ív e , t z n . v r o c e 1 9 6 7 , b y l d o te h d e jš íh o
Č e s k o s lo v e n s k a Č e s k o s lo v e n s k o u p e d ia t r ic k o u s p o le č n o s t í p o z v á n z a k la d a t e l
S O S v e s n ič e k d r . H e r m a n G m e in e r . Z a n e d l o u h o b y ly S d r u ž e n ím S O S v e s n ič e k
p o s t a v e n y d v ě v e s n ič k y . K o n k r é t n ě ji:
•
V r o c e 1 9 7 0 v D o u b í u K a r lo v ý c h V a r ů .
•
V r o c e 1 9 7 3 v e C h v a l č o v ě u B y s t ř ic e p o d H o s t ý n e m a
•
v r o c e 2 0 0 3 s e p o d a ř ilo z p r o v o z n it t ř e t í v e s n i č k u v B r n ě -
M e d lá n k á c h .
V n o r m a l iz a č n íc h lé t e c h , p ř e s n ě j i v r o c e 1 9 7 4 , b y ly S O S d ě t s k é v e s n ič k y
z n á r o d n ě n y a m u s e l y b ý t p ř e d á n y s t á t u . V t o m t o r o c e b y lo i S d r u ž e n í S O S d ě ts k é
v e s n ič k y n u c e n ě r o z p u š t ě n o , n e b o ť z p ů s o b e m s v é h o v e d e n í a h la v n ě s v ý m i č in y
o d p o r o v a lo s o c ia lis t ic k é m u d u c h u v e d e n í s p o le č n o s t i. V e š k e r ý m a je t e k , k t e r ý m
S d r u ž e n í d is p o n o v a l o , b y l z k o n f is k o v á n . H o d n o t a t o h o t o z a b a v e n é h o m a je t k u
č i n ila c c a K č s 5 8 ,3 m il ., k t e r é S d r u ž e n í z ís k a lo p ř e v á ž n ě z d a r ů a p ř ís p ě v k ů
o b č a n ů . S v o u č in n o s t m o h lo S d r u ž e n í S O S d ě ts k é v e s n ič k y o b n o v it
a ž p o lis t o p a d u 1 9 8 9 , k d y p o s t u p n ě p ř e b r a lo z p ě t s v ů j m a je t e k . Z m ě n o u
p o lit ic k ý c h a s p o le č e n s k ý c h p o m ě r ů v e s t á t ě s e č in n o s t v e s n ič e k , n a r o z d íl
o d u d r ž o v a c íh o s t a n d a r d u p ř e d c h o z íh o s o c ia l is t i c k é h o r e ž im u , p r ů b ě ž n ě
r o z š iř u je , z k v a lit ň u j e a p r o f e s io n a liz u je . T u t o p r o f e s io n a liz a c i j e z a p o t ř e b í c h á p a t
n e j e n j a k o o d b o r n é v e d e n í p ě s t o u n e k p o p r o f e s n í s t r á n c e , a le p ř e d e v š ím j a k o
p o d p o r u v j e jic h ú s il í v y t v á ř e t c o n e j p ř ir o z e n ě j š í r o d in n é p r o s tř e d í, n a p ř .
u p ř e d n o s t ň o v á n í s o u r o z e n e c k ý c h s k u p in , v ě k o v ý r o z d íl d ě t í o d p o v íd a j íc í
c o n e j v íc e p ř ir o z e n é m u p ř í r ů s t k u d ě t í v r o d in ě , c it l iv o s t p ř i p ř ij ím á n í n o v é h o
d ít ě t e d o r o d in y . J e z a j ím a v é , ž e v s o u č a s n é d o b ě h le d á S d r u ž e n í S O S v e s n ič e k
n e j e n p r o f e s io n á l n í m a t k y - p ě s t o u n k y , a le t a k é p r o f e s io n á ln í p ě s t o u n s k é p á r y ,
k te r ý m i b y o b s a d il o v o ln é p ě s t o u n s k é d o m y v D o u b í a v e C h v a lč o v ě , č ím ž j is t ě
r o z š iř u je p ů v o d n í z á m ě r d r . G m e in e r a .
V s o u č a s n é d o b ě je k a p a c it a S O S d ě t s k ý c h v e s n ič e k 1 8 7 d ě tí a f a k t ic k y
j e v n ic h u m ís t ě n o 9 1 d ě t í.
V D o u b í u K a r lo v ý c h V a r ů j e v s o u č a s n é d o b ě u m ís t ě n o 2 0 d ě t í,
p ř ič e m ž k a p a c it a v e s n ič k y j e 7 2 d ě t í.
V e C h v a lč o v ě u B y s t ř ic e p o d H o s t ý n e m n a š lo d o m o v 2 4 d ě t í, a l e c e lk o v á
k a p a c it a v e s n ič k y u m o ž ň u j e p o s k y t n u t í d o m o v a 5 5 d ě t e m a
v e s l u ž e b n ě n e j m la d š í v e s n i č c e v B r n ě - M e d l á n k á c h ž ij e n y n í 4 7 d ě t í,
a l e v e s n ič k a m ů ž e p o s k y t n o u t n á h r a d n í r o d in n o u p é č i a ž 6 0 d ě t e m .
Z a p r o j e k t S O S d ě t s k ý c h v e s n ič e k b y l d r . G m e in e r v r o c e 1 9 9 9 n o m in o v á n
n a N o b e lo v u c e n u m ír u .
1.7
D l e č e s k ý c h z á k o n ů n e n í o p a t r o v n ík z á k o n n ý m z á s t u p c e m d ít ě t e . S o u d j e j
u s t a n o v u je u s n e s e n ím , k t e r é v y m e z u j e r o z s a h j e h o p r á v a p o v in n o s t í, j e n ž m u s í
s v o u p o v a h o u o d p o v íd a t d ů v o d u , p r o k t e r ý b y l d ít ě t i o p a t r o v n ík u s t a n o v e n .
O p a t r o v n ík e m m ů ž e b ý t i o r g á n s o c iá ln ě - p r á v n í o c h r a n y d ě t í. O p a t r o v n í k
s e s o u d u o d p o v íd á
1.8
V p ř íp a d ě , ž e r o d ič e d ít ě t e z e m ř e li , b y l p o z a s t a v e n v ý k o n j e j ic h r o d ič o v s k é
z o d p o v ě d n o s t i, n e m a j í z p ů s o b ilo s t k p r á v n ím ú k o n ů m v p ln é m r o z s a h u n e b o b y li
z b a v e n i r o d ič o v s k é z o d p o v ě d n o s t i, b y l s t a r o n o v ě u s t a n o v e n in s t it u t p o r u č e n s t v í.
P o r u č n ík j e z á k o n n ý m z á s t u p c e m d ít ě t e a v y k o n á v á - li p é č i o s v ě ř e n é d ít ě o s o b n ě ,
m á s t e j n é n á r o k y n a z a b e z p e č e n í j a k o p ě s t o u n .
M e z i d ít ě t e m a p o r u č n ík e m v š a k n e v z n ik á p ř ím o t a k o v ý v z t a h j a k o m e z i
d ít ě t e m a r o d ič e m . Z á k o n u p r a v u j e p r á v a a p o v in n o s t i p o r u č n ík a k d ít ě ti t a k ,
ž e p o r u č n ík m á d ít ě v y c h o v á v a t , z a s tu p o v a t j e j a s p r a v o v a t j e h o m a je t e k . Ja k k o l i
v z t a h p o r u č n ík - p o r u č e n e c m ů ž e k o n v e r g o v a t k e v z t a h u o b d o b n é m u p ě s t o u n s k é
p é č i, j e p o r u č n ík p o d p r a v id e l n ý m d o h le d e m s o u d u n e je n v o t á z k á c h s p r á v y
p o r u č e n c o v a m a j e t k u , a le i v o t á z k á c h s f é r y o s o b n í. Z p r a v id la j e d n o u z a r o k
p o r u č n í k p o d á v á s o u d u z p r á v u o o s o b ě s v é h o s v ě ř e n c e a v e v š e c h p o d s t a t n ý c h
z á l e ž it o s t e c h , k t e r é s e d ít ě t e t ý k a jí, j e p o v in e n p o ž á d a t o s c h v á le n í s o u d .
1.9
V Č e s k é r e p u b lic e s e d á v k y p r o p o d p o r u p ě s t o u n s k ý c h r o d in p o h y b u j í
d l e p o č t u d ě t í, k t e r é m a j í r o d in y v o p a t r o v n ic tv í. K r o m ě s t a n d a r d n íc h o d m ě n
p ě s t o u n a , j e j ic h ž v ý š e b y la k 1 .1 .2 0 0 7 u p r a v o v á n a , j s o u r o d in á m n a v íc v y p lá c e n y
p ř ís p ě v k y p ř i p ř e v z e t í d ít ě t e , p ř ís p ě v k y n a ú h r a d u p o t ř e b d ít ě t e a v u r č it ý c h
p ř íp a d e c h , t z n . v y s o k é h o p o č t u d ě t í n e b o a l e s p o ň j e d n o h o d ít ě t e t ě ž c e z d r a v o t n ě
p o s t iž e n é h o i p ř í s p ě v e k n a k o u p i n e b o p r o v o z m o t o r o v é h o v o z id la . V ý š e d á v e k
j e o d v is l á o d p o č t u d ě t í a j e j ic h e v e n t . z d r a v o t n íh o p o s t iž e n í t a b u lk y t ě c h t o d á v e k
j s o u u v e d e n y n íž e .
1.9.1
O d m ě n a p ě s t o u n aP o č e t d ě t í v p ě s t o u n s k é p é č i V ý š e o d m ě n y p ě s t o u n a
1 3 1 2 6 K č
2 6 2 5 2 K č
3 1 7 1 9 3 K č
4 1 8 7 5 6 K č
1 d lo u h o d o b ě t ě ž c e z d r a v o tn ě p o s t iž e n é 1 7 1 9 3 K č
Tab. č. 1.: Odměna pěstouna.
1.9.2
P ř í s p ě v e k p ř i p ř e v z e t í d í t ě t eP ř ís p ě v e k p ř i p ř e v z e t í d ít ě t e
V ě k d ít ě t e V ý š e p ř ís p ě v k u
D o 6 le t 7 1 2 0 K č
O d 6 d o 1 5 l e t 8 7 2 2 K č
O d 1 5 d o 2 6 l e t 1 0 0 1 3 K č
Tab. č. 2: Příspěvek při převzetí dítěte.
1.9.3
P ř í s p ě v e k n a ú h r a d u p o t ř e b d í t ě t eVýše příspěvku na úhradu potřeb dítěte podle věku a zdravotního stavu dítěte v pěstounské péči od 1.1.2007
Zdravé dítě Dlouhodobě nemocné dítě
Dlouhodobě zdravotně postižené dítě
Dlouhodobě těžce zdravotně
postižené dítě Nezaopatřené dítě ve věku
Koeficient 2,30
Koeficient
2,35 Koeficient 2,90 Koeficient 3,10
Do 6 let 3 680 Kč 3 760 Kč 4 640 Kč 4 960 Kč
Od 6 do 15 let 4 508 Kč 4 606 Kč 5 684 Kč 6 076 Kč
Od 15 do 26 let 5 175 Kč 5 288 Kč 6 525 Kč 6 975 Kč
Tab. č. 3: Příspěvek na úhradu potřeb dítěte.
1.10
P r o z p ř e h le d n ě n í p r o c e s u a d o p c e , j s m e s e r o z h o d l i j e j k r o k p o k r o k u p o p s a t
j a k o n a s e b e n a v a z u j íc í ř e t ě z e c ú k o n ů , k t e r é m u s í u c h a z e č o a d o p c i v y k o n a t .
P r v n ím k r o k e m , c e lé c e s t y k e k o n e č n é m u o s v o je n í n e b o p ř id ě le n í d ít ě t e
d o p ě s t o u n s k é p é č e , je n á v š t ě v a o b e c n íh o ú ř a d u s r o z š íř e n o u p ů s o b n o s t í v m ís t ě
t r v a lé h o b y d l iš t ě ž a d a t e lů , a t o o d b o r s o c iá ln íc h v ě c í a z d r a v o t n ic t v í, o d d ě le n í
p é č e o r o d in u a d ě t i, n e b o o d d ě l e n í s o c iá ln ě - p r á v n í o c h r a n y d ě t í. Z d e j e n u t n é
s e o b r á t it n a s o c iá ln í p r a c o v n ic i, k te r á s e s p e c ia liz u je n a n á h r a d n í r o d in n o u p é č i.
T a s ž a d a t e li p r o b e r e z á k la d n í p o tř e b n á f a k t a . P r o b e r e s ž a d a t e li d ů v o d y j e j ic h
r o z h o d n u t í, j e j ic h p ř e d s t a v y o d ít ě t i a u p o z o r n í n a m o ž n á r iz ik a a ú s k a l í t o h o t o
j e j ic h k r o k u . D á le n a s t ín í n á s le d n ý p o s t u p a in f o r m u j e j e o t o m , k t e r é f o r m u lá ř e
a j a k ý m z p ů s o b e m v y p ln i t a k t e r é d a lš í d o k u m e n t y o b s t a r a t . (S e z n a m t ě c h t o
d o k u m e n t ů a f o r m u lá ř ů j e u v e d e n n íž e .) N a k o n e c s e s ž a d a t e li d o m lu v í
n a t e r m ín u d a lš í s c h ů z k y , p ř i k t e r é m m á již d o j ít k o d e v z d á n í p o t ř e b n ý c h
d o k u m e n t ů .
D a l š í f á z í je o b s t a r á n í z m ín ě n ý c h d o k u m e n t ů a v y p l n ě n í d o t a z n ík ů . T a t o
f á z e j e č a s o v ě i o r g a n iz a č n ě v e l ic e n á r o č n á , p r o t o j e j e jí d é l k a z á v is lá č i s t ě a j e n o m
n a ž a d a t e líc h . D ík y t o m u s e d o b a t é t o fá z e p o h y b u je o d t ř í d n ů , d o n ě k o lik a
m ě s íc ů .
Ja k m il e ž a d a t e l o d e v z d á n a o b e c n ím ú ř a d ě v š e c h n y p o t ř e b n é d o k u m e n t y ,
a t y t o j s o u p o v ě c n é i f o r m á ln í s t r á n c e v p o ř á d k u , p r o v e d e s o c iá ln í p r a c o v n ic e
d o n ě k o lik a m á lo d n ů š e t ř e n í v r o d in ě ž a d a t e lů n a je jic h a d r e s e t r v a lé h o b y d liš t ě .
Ú č e le m t o h o t o š e t ř e n í j e z jiš t ě n í b y t o v é a r o d in n é s it u a c e ž a d a t e lů , t z n . f a k t u ,
z d a j s o u ž a d a t e lé z p ů s o b ilí v y t v o ř it p ř íz n iv é r o d in n é p r o s t ř e d í p r o z d r a v ý v ý v o j
d ít ě t e . V p ř íp a d ě , ž e s o c iá ln í p r a c o v n ic e n e s h le d á n a r o d in n é s i tu a c i ž a d a t e lů
ž á d n é n e d o s t a t k y o d e š l e n e p r o d le n ě j e j ic h Ž á d o s t o z a ř a z e n í o s o b d o e v id e n c e o s o b
v h o d n ý c h s t á t s e o s v o j it e li s p o lu s d a l š ím i d o k u m e n t y a z p r á v o u z e š e t ř e n í
n a k r a j s k ý ú ř a d .
N á s le d n ě p r o b íh á s p r á v n í ř íz e n í p o d le z á k o n a č . 3 5 9 /1 9 9 9 S b ., o s o c iá ln ě -
p r á v n í o c h r a n ě d ě t í. V t o m t o ř íz e n í p ř ís lu š n ý k r a j s k ý ú ř a d r o z h o d u j e o z a ř a z e n í
ž a d a t e lů d o e v id e n c e o s o b v h o d n ý c h s t á t s e o s v o j it e li n e b o p ě s t o u n y . T a t o f á z e
t r v á a s i 3 - 4 m ě s íc e , n e ž ji k r a j s k ý ú ř a d z p r a c u je . T o je o d v is lé o d v y t íž e n o s t i
k o n k r é t n íh o k r a js k é h o ú ř a d u a n á r o č n o s t i p ř íp a d u .
V d a lš í f á z i p r o b íh a j í d v ě s e z e n í n a p ř ís lu š n é m k r a j s k é m ú ř a d ě .
P r v n í s e z e n í o b n á š í a b s o lv o v á n í p s y c h o lo g ic k ý c h t e s t ů a p o h o v o r ů
s p r a c o v n ík y o d b o r u n á h r a d n í r o d in n é p é č e . T e s t y z a h r n u j í z jiš t ě n í z k u š e n o s t í
z d o s a v a d n íh o ž iv o t a , z d ě t s t v í, p o s u z u je s e s t a b il it a m a n ž e ls t v í, ž iv o tn í p o s t o j e
a v la s t n o s t i ž a d a t e lů . T o t o s e z e n í s e p r o v á d í n a s p e c i a liz o v a n é m p r a c o v iš t i
o d b o r u n á h r a d n í r o d in n é p é č e o d p o v íd a jíc íh o k r a js k é h o ú ř a d u a tr v á p ř ib l iž n ě 3 - 4
h o d in y .
A s i m ě s íc p o p r v n í m s e z e n í n á s l e d u je d r u h é s e z e n í. T o h o s e ú č a s t n í
o b v y k le 3 - 4 p á r y ž a d a t e l ů o n á h r a d n í r o d in n o u p é č i a č a s t o j e z d e p ř ít o m e n
i z k u š e n ý o s v o j e n e c k ý p á r , k t e r ý p o s k y t u je z k u š e n o s t i, p o s t ř e h y a d o p o r u č e n í
z e s v é p r a k t ic k é z k u š e n o s t i. U c h a z e č i s e z d e p o d ě lí o s v á o č e k á v á n í, z k o n z u lt u j í
s v é p ř e d s t a v y s o s t a t n ím i u c h a z e č i.
P o té t o f á z i n á s le d u j e tz v . P ř íp r a v a f y z ic k ý c h o s o b k p ř ij e t í d ít ě t e d o r o d in y .
T a s p o č ív á v a b s o lv o v á n í š k o le n í v r o z s a h u a s i 2 5 h o d in ( v s o u č a s n é d o b ě
s e p lá n u j e n a v ý š e n í t é t o h o d in o v é d o t a c e ) , k t e r é o r g a n iz u je k r a js k ý ú ř a d . Š k o le n í
p r o b íh á f o r m o u p ř e d n á š e k a ú č a s t n í s e j e j r ů z n í o d b o r n íc i z a b ý v a j íc í s e p é č í o d ě t i
( p e d ia t r , p s y c h o lo g , s o c . p r a c o v n ic e a j .) . R o d ič e z d e d o s t a n o u i i n f o r m a c e
o s o c iá ln íc h p ř ís p ě v c íc h a p ř íd a v c íc h n a d ě t i. S o u č á s t í j e o p ě t b e s e d a s p á r y , k te r é
j iž m a jí d ít ě v n á h r a d n í r o d i n n é p é č i d e l š í d o b u .
P o ú s p ě š n é m a b s o lv o v á n í v š e c h t ě c h t o s e z e n í a š k o l e n í o b d r ž í ž a d a t e lé
o d k r a j s k é h o ú ř a d u „ R o z h o d n u t í o z a ř a z e n í d o e v id e n c e o s o b v h o d n ý c h s t á t
s e o s v o j it e li n e b o p ě s t o u n y .
N y n í č e k á ž a d a t e l e n e j d e l š í f á z e c e l é h o p r o c e s u . K r a j s k ý ú ř a d h le d á
p r o ž a d a t e l e p o d l e j e j ic h p o ž a d a v k ů v h o d n é d ít ě . Č e k a c í d o b a s e p o h y b u j e
o d 1 r o k u d o 3 le t . Z á le ž í to p ř e d e v š ím n a t o m , j a k é ž a d a t e li u v e d e n y p ř e d s t a v y
o d ít ě t i. P o k u d k r a j s k ý ú ř a d d o 3 le t n e b y l s c h o p e n n a j ít p r o u c h a z e č e v h o d n é d ít ě ,
ř e š í p ř íp a d d á le M i n is t e r s t v o p r á c e a s o c iá ln íc h v ě c í Č R .
V o k a m ž ik u , k d y j e d ít ě v y b r á n o , d o s t a n o u u c h a z e č i t z v . O z n á m e n í
o v h o d n o s t i s p o z v á n ím n a k r a j s k ý ú ř a d . Z d e p r o b íh á s e z n á m e n í s p o p is e m d ít ě t e
a s r o d in n o u a n a m n é z o u . P r á v ě r o d in n á a n a m n é z a m ů ž e b ý t v k r a j n ím p ř íp a d ě
d ů v o d e m k o d m ít n u tí d ít ě te . J e j í s o u č á s t í j e p ů v o d d ít ě te , p ř íč in a j e h o o d lo ž e n í,
m o ž n é g e n e t ic k é d is p o z ic e a p ř íp a d n é v r o z e n é v a d y , k t e r é j s o u již o d n a r o z e n í
z ř e j m é .N a z á k la d ě tě c h t o in f o r m a c í s e u c h a z e č i r o z h o d n o u , z d a v y b r a n é d ít ě
a k c e p t u j í. U c h a z e č i m o h o u d í tě o d m ít n o u t z e z á v a ž n ý c h d ů v o d ů . O d m ít n u t í
d ít ě t e v š a k n e n í d ů v o d e m k v y ř a z e n í ž a d a t e lů z e v id e n c e .
D á l e n á s le d u j e n á v š t ě v a d ít ě t e v d ě t s k é m d o m o v ě n e b o k o j e n e c k é m ú s t a v u ,
s e z n á m e n í s e s d ít ě t e m .
V d a lš ím k r o k u p ř ís l u š n ý m ě s t s k ý ú ř a d ( p o d l e t r v a lé h o b y d liš tě d ít ě t e )
r o z h o d u j e o s v ě ř e n í d ít ě t e d o p é č e b u d o u c íc h o s v o jit e lů . N a z á k la d ě t o h o t o
r o z h o d n u t í s i p a k o s v o j it e lé v y z v e d n o u d ít ě z d ě t s k é h o d o m o v a n e b o
z k o j e n e c k é h o ú s t a v u .
N á s le d u j íc í 3 m ě s íc e j s o u u c h a z e č i p o d le z á k o n a p o v in n i s e o d ít ě s ta r a t
n a s v é n á k la d y – t z v . p ř e d a d o p č n í n e b o p ř e d p ě s t o u n s k á p é č e . B ě h e m t ě c h t o
3 m ě s íc ů d o c h á z í d o r o d in y s o c iá ln í p r a c o v n ík m ís t n íh o m ě s t s k é h o ú ř a d u
a h o d n o t í s t a v v r o d in ě a p é č i o s v o j it e lů .
P o u p ly n u t í t é t o t ř ím ě s íč n í lh ů t y p o d á v a j í ž a d a t e l é s p o m o c í s o c iá l n í
p r a c o v n ic e m ě s t s k é h o ú ř a d u n á v r h o o s v o j e n í k s o u d u .
P o s k o n č e n í s p r á v n íh o ř íz e n í d o j d e k p ř íp a d n ý m ú p r a v á m v r o d n é m lis t ě č i
z á p is u d o m a tr ik y ; z á le ž í n a t y p u o s v o je n í.
1.11
1 ) Ž á d o s t o z a ř a z e n í o s o b d o e v id e n c e o s o b v h o d n ý c h s t á t s e o s v o j it e li.
2 ) V y p ln ě n o u ž á d o s t o N R P a d o t a z n ík y .
3 ) P ís e m n é v y j á d ř e n í, z d a s o u h la s í s t ím , a b y p o u p ly n u t í 1 8 m ě s í c ů
o d z a ř a z e n í d o e v id e n c e ž a d a t e lů b y l i z a ř a z e n i t é ž d o e v id e n c e
